Gọi vốn là bước ngoặt chiến lược giúp doanh nghiệp tăng trưởng nhanh, mở rộng quy mô và chiếm lĩnh thị trường. Tuy nhiên, nếu triển khai sai cách, quá trình gọi vốn không chỉ khiến doanh nghiệp đánh mất cơ hội phát triển mà còn dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng như mất kiểm soát công ty, lệ thuộc nhà đầu tư, hoặc suy giảm giá trị thương hiệu. Trong bài viết này, HALO BIZ sẽ phân tích 5 cái giá đắt mà các doanh nghiệp có thể phải trả khi gọi vốn sai cách, từ đó giúp các nhà sáng lập tránh được những sai lầm chiến lược trên hành trình phát triển dài hạn.
1. Pha loãng quyền kiểm soát quá mức
Gọi vốn là bước quan trọng giúp tăng trưởng nhanh chóng. Tuy nhiên, một trong những rủi ro nghiêm trọng mà nhiều nhà sáng lập gặp phải là pha loãng quyền kiểm soát quá mức, đặc biệt khi không xác định được định giá hợp lý ở thời điểm gọi vốn ban đầu.
Hệ lụy của việc gọi vốn sai thời điểm
Khi doanh nghiệp gọi vốn ở giai đoạn quá sớm, trong khi chưa có mô hình kinh doanh rõ ràng hoặc chưa chứng minh được tiềm năng tăng trưởng, nhà đầu tư thường yêu cầu tỷ lệ sở hữu cao để bù đắp rủi ro. Điều này khiến:
Down round và ảnh hưởng dây chuyền
Down round không chỉ làm giảm định giá doanh nghiệp mà còn:
Giải pháp chiến lược
Xác định định giá hợp lý dựa trên mô hình tài chính, tiềm năng thị trường và phản hồi từ người dùng
Chọn nhà đầu tư phù hợp về tầm nhìn và không quá tập trung vào phần trăm sở hữu
Thiết kế lộ trình gọi vốn nhiều giai đoạn, mỗi vòng với mục tiêu và mốc tăng trưởng cụ thể để giữ lại cổ phần kiểm soát
Sử dụng công cụ hỗ trợ như convertible notes hoặc SAFE để trì hoãn định giá
Gọi vốn không đơn giản là đổi cổ phần lấy tiền, mà là quá trình chiến lược cần sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Để tránh rơi vào tình huống pha loãng quyền kiểm soát quá mức, các nhà sáng lập nên có kế hoạch gọi vốn từng bước, hiểu rõ giá trị doanh nghiệp và giữ vững tầm nhìn dài hạn.
2. Ký hợp đồng bất lợi, thiếu hiểu biết pháp lý
Thực trạng: Gọi vốn bằng mọi giá và cái kết không ngờ
Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam, trong nỗ lực gọi vốn nhanh chóng, đã chấp nhận những điều khoản bất lợi trong hợp đồng đầu tư. Theo Báo Quảng Nam, không ít startup chấp nhận “gọi vốn bằng mọi giá”, bỏ qua bước rà soát pháp lý, dẫn đến việc bị thiệt hại lâu dài về quyền lợi và quyền kiểm soát doanh nghiệp.
Một ví dụ phổ biến là điều khoản liquidation preference (ưu tiên thanh lý). Trong một thương vụ được ghi nhận trên Ybox, startup đồng ý để nhà đầu tư nhận lại gấp 2 đến 3 lần số vốn góp trước khi phần còn lại được chia cho sáng lập viên khi doanh nghiệp bị bán hoặc giải thể. Điều này khiến người sáng lập hầu như không còn quyền lợi tài chính dù đã vận hành công ty nhiều năm.
Các điều khoản nguy hiểm thường gặp
Liquidation Preference cao: Khi nhà đầu tư được quyền nhận lại nhiều hơn vốn góp trước các cổ đông khác trong trường hợp công ty thanh lý hoặc sáp nhập.
Anti-dilution mạnh: Cho phép nhà đầu tư bảo toàn tỷ lệ sở hữu trong các vòng gọi vốn sau, dẫn đến việc pha loãng cổ phần của sáng lập viên nghiêm trọng.
Điều kiện ép buộc: Như quyền mua lại cổ phần trong trường hợp công ty không đạt KPI, khiến sáng lập viên dễ mất quyền kiểm soát.
Vì sao doanh nghiệp dễ mắc sai lầm?
Hơn 60% startup ở giai đoạn đầu thiếu cố vấn pháp lý chuyên trách trong quá trình đàm phán hợp đồng gọi vốn, khiến họ dễ bị lép vế trước nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Giải pháp: Đừng xem nhẹ điều khoản pháp lý
Để tránh rơi vào “bẫy” hợp đồng, các nhà sáng lập cần:
Gọi vốn thành công không chỉ là nhận tiền đầu tư, mà còn là việc giữ vững quyền kiểm soát và lợi ích lâu dài cho doanh nghiệp. Mọi quyết định nên được đặt trên nền tảng hiểu biết pháp lý và chiến lược phát triển bền vững.
3. Định giá sai và mất uy tín trong mắt nhà đầu tư
Định giá doanh nghiệp là một trong những yếu tố sống còn khi tiến hành gọi vốn. Tuy nhiên, không ít doanh nghiệp khởi nghiệp hoặc đang mở rộng đã rơi vào “cái bẫy” định giá sai, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng về lâu dài.
Định giá quá cao: Mất lòng tin và lỡ cơ hội
Một lỗi phổ biến là định giá quá cao, kỳ vọng doanh nghiệp sẽ được nhà đầu tư chấp nhận một mức định giá vượt xa giá trị thật. Theo nghiên cứu từ Alpha Institute, đây là nguyên nhân khiến nhiều thương vụ gọi vốn thất bại, vì nhà đầu tư không cảm thấy mức định giá đó hợp lý với tiềm lực hiện tại và triển vọng trong tương lai của doanh nghiệp.
Ví dụ điển hình là trường hợp của Theranos (Mỹ): từ mức định giá hơn 9 tỷ USD, sau loạt bê bối và kết quả kiểm toán độc lập, giá trị thực tế gần như về 0, nhà đầu tư mất trắng và sáng lập mất toàn bộ uy tín.
Định giá quá thấp: Mất quyền kiểm soát và giá trị nội tại
Ngược lại, định giá quá thấp lại khiến nhà sáng lập thiệt hại nghiêm trọng. Dù dễ gọi vốn hơn nhưng đổi lại là mất phần lớn cổ phần, mất quyền kiểm soát, và không thể hiện đúng giá trị của doanh nghiệp. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các vòng gọi vốn sớm, khi tỷ lệ sở hữu bị pha loãng quá nhanh.
Ví dụ thực tế tại Việt Nam, một startup công nghệ từng chia sẻ rằng họ định giá thấp để nhanh chóng huy động được 1 triệu USD từ quỹ đầu tư nước ngoài. Nhưng sau hai vòng gọi vốn, sáng lập chỉ còn nắm giữ dưới 20% cổ phần, mất quyền phủ quyết và dần bị gạt khỏi các quyết định chiến lược.
Mất uy tín là hệ quả tất yếu
Khi một doanh nghiệp liên tục điều chỉnh định giá không nhất quán qua các vòng gọi vốn, hoặc bị đánh giá là “không trung thực” về tài chính, nhà đầu tư sẽ mất niềm tin. Tình trạng này khiến cho các vòng gọi vốn tiếp theo trở nên khó khăn hơn, thậm chí không thể tiếp cận nhà đầu tư chất lượng cao.
Định giá sai không chỉ khiến doanh nghiệp mất cơ hội, mà còn đánh đổi bằng uy tín cá nhân và thương hiệu doanh nghiệp. Để tránh rơi vào tình trạng này, doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ hồ sơ tài chính, đánh giá đúng tiềm năng và nhờ cố vấn tài chính trung lập hỗ trợ trước khi tiếp cận nhà đầu tư.
4. Lãng phí nguồn lực & mất tập trung vào phát triển chính
Không ít doanh nghiệp trẻ đã phải trả giá đắt khi quá sa đà vào việc theo đuổi dòng tiền mà quên đi cốt lõi của sự phát triển: sản phẩm, thị trường và khách hàng. Hệ quả là nguồn lực nội bộ bị phân tán, định hướng chiến lược mờ nhạt, dẫn đến tăng trưởng lệch lạc hoặc đình trệ.
Đánh đổi giữa vốn và giá trị cốt lõi
Theo chuyên gia đầu tư nổi tiếng Mark Cuban, nếu một doanh nghiệp quá phụ thuộc vào vốn bên ngoài mà không chú trọng vào cải tiến sản phẩm, chất lượng phục vụ khách hàng và tạo ra giá trị thật sự, thì dù gọi vốn thành công vẫn khó duy trì sự bền vững lâu dài. “Hãy để sản phẩm tự nói lên giá trị của mình trước khi bạn đi gọi vốn”, ông nhấn mạnh trong một cuộc phỏng vấn trên Business Insider.
Tại Việt Nam, nhiều startup bị cuốn vào “vòng xoáy gọi vốn”, liên tục điều chỉnh chiến lược chỉ để chiều lòng nhà đầu tư, thay vì dựa trên nhu cầu thực tế của người dùng. Theo Báo Đầu Tư, không ít trường hợp sau khi gọi vốn đã phải đối mặt với tình trạng mất kiểm soát trong điều hành, xung đột giữa mục tiêu kinh doanh và kỳ vọng cổ đông.
Hệ lụy từ sự lệch hướng chiến lược
Việc tập trung quá nhiều vào gọi vốn khiến các nhóm sáng lập dễ bỏ quên những hoạt động cốt lõi như nghiên cứu thị trường, hoàn thiện sản phẩm hoặc phát triển đội ngũ. 65% startup thất bại là do không đáp ứng đúng nhu cầu thị trường yếu tố bị xem nhẹ khi doanh nghiệp bị áp lực tăng trưởng do vốn đầu tư.
Ví dụ thực tế có thể kể đến một startup trong lĩnh vực công nghệ giáo dục tại TP. Hồ Chí Minh. Sau vòng gọi vốn series A, họ mở rộng quy mô quá nhanh nhưng không xây dựng đủ nền tảng kỹ thuật và nhân sự tương xứng. Hậu quả là sản phẩm bị lỗi, người dùng rời bỏ và nhà đầu tư rút vốn.
Gọi vốn là một chiến lược quan trọng nhưng không thể thay thế cho giá trị cốt lõi. Các nhà sáng lập nên xác định rõ lý do và thời điểm gọi vốn, đồng thời chuẩn bị kỹ chiến lược sử dụng nguồn vốn nhằm tránh lãng phí và lệch hướng.
5. Mắc cạm bẫy tài chính – cam kết vượt khả năng
Gọi vốn không đơn thuần là huy động tiền, mà là một quá trình đòi hỏi doanh nghiệp hiểu rõ khả năng vận hành, dòng tiền và định hướng chiến lược. Trong thực tế, không ít doanh nghiệp trẻ rơi vào bẫy tài chính do kêu gọi vốn thiếu chuẩn bị và tính toán. Một trong những sai lầm phổ biến là cam kết vượt khả năng chi trả.
Cam kết lợi nhuận cao khi chưa có dòng tiền ổn định
Nhiều startup cam kết mức lãi suất cao cho nhà đầu tư nhằm thuyết phục nhanh, trong khi mô hình kinh doanh chưa tạo được dòng tiền ổn định. Trường hợp cam kết trả lợi nhuận 20%/năm nhưng chưa có doanh thu thực chất hoặc sản phẩm chưa hoàn thiện là minh chứng cho hành động mạo hiểm này.
Đây là lỗi phổ biến khiến startup rơi vào vòng xoáy chi trả lãi vay bằng tiền gọi vốn tiếp theo – một dạng “Ponzi mềm” trong hệ sinh thái khởi nghiệp.
Gọi vốn ngắn hạn cho kế hoạch dài hạn
Doanh nghiệp có thể gọi số vốn nhỏ ban đầu nhưng lại dùng để đầu tư cho chiến lược dài hạn (ví dụ: mở rộng sản phẩm, xây dựng nhà máy). Khi vòng vốn tiếp theo chưa kịp triển khai, doanh nghiệp rơi vào tình trạng “đứt vốn giữa chừng”. Đây là tình trạng thường gặp trong giai đoạn scale-up, nhất là khi kế hoạch tài chính không được kiểm toán kỹ.
Tác động khi thị trường biến động
Đại dịch COVID-19 là minh chứng rõ ràng cho rủi ro khi thị trường biến động đột ngột. Các startup như WeWork từng dựa vào mô hình tăng trưởng đốt tiền để mở rộng, nhưng khi thị trường đổi chiều, nguồn vốn co lại, buộc họ phải bán lại quyền kiểm soát hoặc chịu điều khoản bất lợi từ nhà đầu tư (như dilution cổ phần sâu, exit sớm).
Bài học dành cho nhà sáng lập
Việc gọi vốn sai cách không chỉ khiến doanh nghiệp mất quyền tự chủ mà còn có thể kéo theo khủng hoảng tài chính diện rộng. Hãy xác định rõ dòng tiền, tỷ suất sinh lời kỳ vọng và kịch bản thị trường trước khi đưa ra bất kỳ cam kết nào với nhà đầu tư.
Không phải doanh nghiệp nào gọi vốn cũng thành công và phát triển bền vững. Để tránh trả giá đắt, doanh nghiệp cần chuẩn bị kỹ lưỡng về định giá, pháp lý, tài chính, mô hình kinh doanh và chiến lược tăng trưởng. Gọi vốn là công cụ, không phải mục tiêu.
| Nếu bạn đang muốn rút ngắn thời gian chuẩn bị, tăng xác suất chốt deal với nhà đầu tư và sở hữu lộ trình từng bước rõ ràng, hãy tìm hiểu Gọi Vốn Thần Tốc từ HALOBIZ – nơi bạn sẽ được hướng dẫn cách chuẩn hóa quy trình, dựng hồ sơ tài chính và luyện pitching trực tiếp với cố vấn giàu kinh nghiệm. Để lại thông tin để chúng tôi tư vấn cho bạn. |
