Họ từng là niềm kỳ vọng lớn của giới đầu tư – những startup huy động hàng triệu đô chỉ sau vài vòng gọi vốn. Nhưng chỉ sau một “mùa”, ánh hào quang lụi tàn. Văn phòng đóng cửa, đội ngũ tan rã, nhà sáng lập biến mất khỏi truyền thông. Nỗi đau lớn nhất không chỉ là mất tiền, mà là mất niềm tin – vào tầm nhìn, đội ngũ, mô hình từng được ca ngợi.
Sau cơn sốt gọi vốn, nhiều doanh nghiệp tỉnh dậy với thực tế: Tiền không cứu được một mô hình sai. Mong muốn gọi vốn để tăng trưởng nhanh, để chứng minh năng lực, để khẳng định vị thế… có thể trở thành con dao hai lưỡi nếu không chuẩn bị đủ về chiến lược, thị trường và con người khi gọi vốn.
Bài viết này HALOBIZ thực hiện nhằm phân tích sâu những nguyên nhân phổ biến khiến nhiều startup thất bại chỉ sau một mùa gọi vốn, đồng thời cung cấp các bài học thực tiễn để giúp nhà sáng lập – đặc biệt là các doanh nghiệp đang kêu gọi dưới 100 triệu USD – tránh đi vào “vết xe đổ” đắt giá này.
1. Những “doanh nghiệp một mùa” nổi bật
Khi nhìn lại hành trình của những startup từng được ca tụng như biểu tượng đổi mới, không ít cái tên đã nhanh chóng trở thành ví dụ điển hình cho thuật ngữ “doanh nghiệp một mùa”. Họ từng gọi vốn thành công, có đội ngũ sáng lập dày dạn kinh nghiệm, sản phẩm độc đáo, thậm chí được hậu thuẫn bởi những quỹ đầu tư mạo hiểm hàng đầu thế giới. Thế nhưng, chỉ sau vài quý kinh doanh, mô hình sụp đổ, nhà đầu tư thiệt hại nặng, và bài học để lại là những cảnh báo cay đắng cho cộng đồng khởi nghiệp.
Forward – tham vọng y tế bị dập tắt bởi thực tế
Forward là startup chăm sóc sức khỏe áp dụng công nghệ AI, từng huy động hơn 650 triệu đô la. Mô hình “trạm y tế tự vận hành” được xem là cách mạng ngành y tế cá nhân hóa. Tuy nhiên, thiết bị không đủ ổn định, thiếu sự tin cậy của bệnh nhân, và chi phí vận hành quá cao khiến mô hình nhanh chóng đuối sức. Đến cuối năm 2024, Forward thông báo đóng toàn bộ hệ thống. Điều này cho thấy, khi giải pháp kỹ thuật chưa chín muồi mà đã thương mại hóa đại trà, hậu quả là thiệt hại hàng trăm triệu đô và thương hiệu bị xóa sổ.
Brandless – thất bại từ mô hình “tất cả đều giống nhau”
Brandless được mệnh danh là “Walmart cho thế hệ trẻ” với tham vọng loại bỏ chi phí thương hiệu khỏi hàng tiêu dùng. Họ huy động 300 triệu đô từ SoftBank, vận hành theo triết lý tối giản, đồng giá mọi sản phẩm. Thế nhưng thị trường lại không đón nhận khái niệm “phi thương hiệu” như kỳ vọng. Sản phẩm thiếu sự khác biệt, trải nghiệm không đủ thuyết phục, và quan trọng nhất – không đủ lợi nhuận để nuôi sống mô hình. Brandless tuyên bố ngừng hoạt động chỉ sau ba năm, nhấn mạnh một điều: Đổi mới không đủ nếu không gắn liền với nhu cầu thực và cấu trúc tài chính bền vững.
Webvan – bài học đắt giá về tăng trưởng quá nhanh
Giai đoạn cuối những năm 1990, Webvan được xem là kẻ tiên phong trong lĩnh vực giao hàng thực phẩm tại nhà. Sau khi gọi vốn gần 400 triệu đô và IPO thêm 375 triệu, họ vội vàng mở rộng trên 20 thành phố mà chưa kiểm chứng khả năng sinh lời tại bất kỳ địa phương nào. Mô hình đòi hỏi xây dựng kho bãi, đội xe riêng – dẫn đến chi phí cố định khổng lồ. Kết quả là cháy tiền, mất kiểm soát dòng vốn, và sụp đổ chỉ sau 3 năm. Đây là ví dụ kinh điển cho hậu quả của việc gọi vốn thành công nhưng không có chiến lược kiểm soát tăng trưởng phù hợp.
Homejoy – dọn dẹp thất bại vì chi phí ẩn
Homejoy là nền tảng kết nối người cần dịch vụ dọn nhà với lao động tự do. Startup này từng được Google Ventures đầu tư, và nhanh chóng mở rộng ra nhiều quốc gia. Tuy nhiên, chi phí thu hút khách hàng (CPA) cực kỳ cao, trong khi tỷ lệ giữ chân (retention) lại thấp. Thêm vào đó, mô hình pháp lý về người lao động thiếu rõ ràng khiến họ phải đối mặt với nhiều vụ kiện tụng tốn kém. Năm 2015, Homejoy đóng cửa hoàn toàn. Điều này nhấn mạnh rằng, mô hình nền tảng cần dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về hành vi người dùng và hành lang pháp lý tại từng thị trường.
Farmdrop – nông sản sạch nhưng không đủ mạnh
Farmdrop khởi đầu như một startup cung cấp nông sản từ trang trại trực tiếp đến người tiêu dùng thành thị tại Anh Quốc. Với mục tiêu “ăn sạch, sống xanh”, họ gọi vốn gần 10 triệu bảng. Tuy nhiên, chi phí logistics, lưu trữ lạnh và độ trễ đơn hàng khiến trải nghiệm người dùng không như mong đợi. Khi dòng tiền cạn, nhà đầu tư mới không còn mặn mà, Farmdrop đành tuyên bố phá sản cuối năm 2021. Đây là ví dụ rõ nét cho nguy cơ khi mô hình vận hành chưa đạt được điểm hòa vốn đã phụ thuộc quá nhiều vào gọi vốn tiếp theo.
Các doanh nghiệp trên dù có sản phẩm tốt, ý tưởng sáng tạo hay hậu thuẫn tài chính mạnh mẽ, đều gặp chung một điểm yếu: Thiếu nền tảng vận hành bền vững. Gọi vốn thành công không phải là kết thúc có hậu – nó chỉ là khởi đầu của một chặng đường yêu cầu kiểm soát khắt khe, tính toán chính xác và liên tục thích nghi. Nếu không, ánh sáng của vinh quang sẽ nhanh chóng vụt tắt, để lại những bài học mà startup nào cũng nên thuộc nằm lòng.
2. Vì sao gọi vốn đầy, vẫn mau thất bại?
Trong mắt công chúng, gọi vốn thành công thường được mặc định là dấu hiệu của một startup đang “đi đúng hướng”. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, không ít doanh nghiệp dù huy động được hàng chục, thậm chí hàng trăm triệu đô la, vẫn lao dốc nhanh chóng chỉ sau một thời gian ngắn. Nguyên nhân đến từ nhiều phía, nhưng có thể tóm gọn trong 5 nhóm yếu tố sau:
2.1 Mất cân bằng mô hình – “ý tưởng tốt nhưng không thành doanh nghiệp”
Nhiều startup khởi nguồn từ một ý tưởng rất nhân văn, sáng tạo hoặc thậm chí là đột phá về công nghệ. Tuy nhiên, khi ý tưởng không được chuyển hóa thành một mô hình kinh doanh khả thi, có cấu trúc rõ ràng về dòng tiền, lợi nhuận, chi phí vận hành… thì đó vẫn chỉ là “ý tưởng”. Forward và Brandless là ví dụ tiêu biểu – ý tưởng thú vị, nhưng không đủ khả năng tạo giá trị kinh tế thực sự, dẫn đến sự sụp đổ nhanh chóng.
Có tới 42% startup chế.t yểu do không có nhu cầu thị trường, trong khi 17% thất bại do mô hình không rõ ràng hoặc không thể triển khai thực tiễn.
2.2 Thiếu nhu cầu thị trường – sản phẩm không giải được “nỗi đau” thực sự
Một trong những sai lầm lớn của các nhà sáng lập là đánh giá quá cao nhu cầu thị trường, hoặc tệ hơn – tạo ra một sản phẩm mà thị trường… không cần. Webvan, dù đi trước Amazon Fresh tới gần 10 năm, vẫn thất bại thảm hại chỉ vì thói quen tiêu dùng lúc đó chưa sẵn sàng cho việc đặt thực phẩm online. Homejoy lại đánh giá sai kỳ vọng của khách hàng về chất lượng dịch vụ dọn nhà, dẫn đến lượng người quay lại thấp và chi phí thu hút khách cao.
Một startup thành công không chỉ tạo ra sản phẩm, mà phải giải được đúng nỗi đau cấp thiết của thị trường và làm điều đó tốt hơn các đối thủ.
2.3 Tăng trưởng quá sớm – mở rộng khi chưa sẵn sàng
Mở rộng quy mô luôn là kỳ vọng từ nhà đầu tư sau khi rót vốn. Tuy nhiên, tăng trưởng quá sớm khi chưa có “phép thử thị trường” đủ sâu sẽ khiến startup tiêu tốn nguồn lực khổng lồ để duy trì vận hành. Webvan và Brandless từng mở rộng ra nhiều thành phố trong thời gian ngắn, nhưng lại không có dữ liệu để chứng minh rằng khách hàng ở các khu vực đó thực sự cần sản phẩm. Kết quả là mô hình bị vỡ trận, mất kiểm soát dòng tiền, và “chết vì tốc độ”.
Tăng trưởng đúng lúc là khi mô hình kinh doanh đã được kiểm chứng đủ mạnh ở quy mô nhỏ, và có thể nhân bản mà không cần đầu tư chi phí vận hành quá lớn.
2.4 Đội ngũ yếu – mô hình giỏi chưa chắc triển khai được
Không ít startup được sáng lập bởi những người giỏi về chuyên môn hoặc sản phẩm, nhưng thiếu kinh nghiệm vận hành thực chiến. Họ dễ rơi vào cái bẫy “đội ngũ thiếu cân bằng”, nghĩa là thiếu người phụ trách tài chính, vận hành, pháp lý hoặc nhân sự. Khi xảy ra khủng hoảng, nội bộ rối loạn và quyết định sai lệch là điều tất yếu.
Trong nhiều trường hợp, chính sự mâu thuẫn trong đội ngũ sáng lập cũng là nguyên nhân dẫn đến đổ vỡ. Không chỉ mô hình cần tối ưu, mà con người mới là “bộ máy sống” quyết định vận mệnh của doanh nghiệp.
2.5 Sai chiến lược tài chính – đốt tiền mà không có đường hồi vốn
Đây là lỗi phổ biến nhất ở những startup nhận được quá nhiều vốn trong thời gian ngắn. Khi dòng tiền dồi dào, nhà sáng lập có xu hướng mở rộng nhân sự, marketing rầm rộ, chi tiêu cho hình ảnh – mà quên rằng: Tiền đầu tư cũng cần được hoàn vốn. Nhiều doanh nghiệp như Brandless và Farmdrop đã gọi vốn nhiều lần nhưng không bao giờ đạt điểm hòa vốn. Khi vòng gọi tiếp theo không thành công, họ lập tức rơi vào khủng hoảng thanh khoản.
Chiến lược tài chính bền vững cần đặt yếu tố hiệu quả sinh lời lên trước quy mô, đồng thời tính toán kỹ về “đường băng tài chính” – nghĩa là số tháng có thể duy trì hoạt động nếu không có vốn mới.
Tóm lại, việc gọi vốn chỉ là một công cụ – không phải là bảo chứng thành công. Một startup bền vững không nằm ở số tiền huy động được, mà ở khả năng triển khai thực tế, kiểm chứng thị trường, vận hành linh hoạt và duy trì được sự sống tài chính. Nếu không hiểu rõ điều đó, rất dễ rơi vào vòng lặp: Gọi vốn – tiêu tiền – mở rộng – thất bại.
3. Bài học thực tế cho nhà gọi vốn
Từ những câu chuyện thất bại “đắt giá” của các doanh nghiệp một mùa, có thể rút ra nhiều bài học quý giá dành cho những nhà sáng lập đang trên hành trình gọi vốn – đặc biệt là những startup ở giai đoạn tiền tăng trưởng hoặc đang tìm kiếm vốn dưới 100 triệu USD. Gọi vốn không sai, nhưng nếu không hiểu đúng và dùng đúng, nó có thể trở thành “mồi lửa” thiêu rụi cả doanh nghiệp.
3.1 Gọi vốn chỉ là công cụ, không phải kết quả cuối
Một trong những tư duy sai lầm phổ biến là coi việc gọi vốn thành công như một đích đến. Truyền thông và cộng đồng thường quá tập trung vào số tiền huy động được, vòng gọi vốn nào, định giá ra sao… mà quên mất rằng vốn chỉ là nhiên liệu. Vấn đề quan trọng là: Doanh nghiệp dùng nguồn vốn đó để làm gì, vận hành ra sao và kết quả thực tế như thế nào?
Gọi vốn thành công nhưng không dùng đúng, không kiểm soát chi tiêu hoặc dùng sai thời điểm (ví dụ mở rộng khi chưa có mô hình kinh doanh bền vững) thì càng có nhiều vốn, rủi ro thất bại càng lớn. Đó là cái kết của rất nhiều startup “sống nhanh, ch.ết sớm”.
3.2 Kiểm chứng thị trường bằng dữ liệu thực tế
Không có gì nguy hiểm bằng việc đưa một sản phẩm ra thị trường chỉ dựa vào cảm tính hoặc quan điểm cá nhân. Trước khi gọi vốn lớn, startup cần tiến hành kiểm chứng thị trường (market validation) nghiêm túc thông qua các bản thử nghiệm nhỏ (MVP – sản phẩm khả dụng tối thiểu), khảo sát hành vi khách hàng thật, thử bán thực tế, đo lường chỉ số chuyển đổi và phản hồi từ người dùng.
Chỉ khi có đủ bằng chứng rõ ràng rằng thị trường thực sự cần sản phẩm và mô hình kinh doanh có thể mở rộng, việc gọi vốn mới có cơ sở và an toàn hơn. Nếu không, việc huy động vốn lớn chỉ khiến mô hình sai phát triển… lớn hơn mà thôi.
3.3 Tập trung vào một mô hình đơn giản và rõ ràng
Rất nhiều startup chết vì quá tham – muốn làm quá nhiều thứ cùng lúc, sản phẩm phức tạp, mô hình kinh doanh rối rắm, thiếu sự tập trung. Thay vào đó, hãy bắt đầu với một mô hình đơn giản, dễ triển khai, dễ đo lường và tập trung phục vụ một nhóm khách hàng cụ thể.
Một mô hình tốt là mô hình có thể tạo dòng tiền ổn định, dễ lặp lại, có khả năng mở rộng theo quy mô mà không tăng chi phí theo cấp số nhân. Startup cần học cách đo lường các chỉ số như chi phí thu hút khách hàng (CPA), giá trị vòng đời khách hàng (LTV), tỷ lệ giữ chân, thời gian hoàn vốn… để có cơ sở kiểm soát và dự báo tài chính.
3.4 Xây dựng đội ngũ đúng người, đúng việc
Một ý tưởng hay có thể thất bại nếu đội ngũ không đủ năng lực. Gọi vốn không chỉ cần sản phẩm, mà còn cần một “đội hình” đủ mạnh về kỹ thuật, vận hành, tài chính, bán hàng, pháp lý… để thực sự triển khai thành công. Đội ngũ không chỉ làm việc tốt, mà cần có văn hóa hợp tác, minh bạch và cùng chia sẻ tầm nhìn.
Ngoài ra, startup cũng cần xác định rõ vai trò của từng thành viên sáng lập, tránh chồng chéo, xung đột hoặc phụ thuộc quá nhiều vào một người. Một đội ngũ bền vững là nền móng để gọi vốn thành công và triển khai hiệu quả.
3.5 Quản lý dòng tiền và sử dụng vốn hiệu quả
Tiền đầu tư không phải để tiêu, mà để sinh lợi. Nhiều nhà sáng lập sau khi gọi được vốn liền chi mạnh tay cho văn phòng đẹp, marketing rầm rộ, tuyển người ồ ạt… nhưng không có kế hoạch sử dụng ngân sách bài bản. Kết quả là “đốt tiền” nhanh mà không thu về giá trị bền vững.
Cần có chiến lược tài chính rõ ràng, bao gồm: Phân bổ vốn theo từng giai đoạn, có phương án dự phòng nếu không gọi được vòng tiếp theo, kiểm soát dòng tiền hàng tháng và xác định điểm hòa vốn cụ thể. Ngoài ra, cần liên tục đo lường hiệu suất sử dụng vốn để đảm bảo tiền đang được dùng đúng mục tiêu.
Tóm lại, muốn gọi vốn thành công và bền vững, nhà sáng lập cần:
Những điều này không chỉ giúp startup tránh được cái kết “một mùa”, mà còn là nền tảng để bước vào giai đoạn tăng trưởng thực chất – nơi giá trị doanh nghiệp đến từ thị trường, không chỉ từ vốn đầu tư.
Kết luận
Câu chuyện gọi vốn thành công nhưng thất bại trong vận hành không còn xa lạ với cộng đồng khởi nghiệp toàn cầu. Những cái tên như Forward, Brandless, Webvan… đều từng là biểu tượng của sáng tạo, tốc độ và tiềm năng. Nhưng chỉ sau một mùa, họ biến mất khỏi bản đồ kinh doanh, để lại hàng trăm triệu đô la bị thổi bay, niềm tin nhà đầu tư bị tổn hại và nhiều bài học cay đắng cho thế hệ startup tiếp theo.
Điểm chung của họ là gì? Không phải vì thiếu ý tưởng, cũng không hẳn vì thiếu tiền. Mà bởi họ thiếu sự chuẩn bị vững chắc về mô hình, thị trường, con người và dòng tiền. Trong một thế giới nơi vốn đầu tư ngày càng khó khăn, việc gọi vốn thành công chỉ là bước khởi đầu – điều thực sự quyết định sự sống còn là khả năng triển khai và phát triển bền vững sau khi có vốn.
Với các nhà sáng lập đang tìm kiếm vốn dưới 100 triệu đô, đừng chỉ chăm chăm nhìn vào “bao nhiêu tiền”. Hãy hỏi lại: Mình đã đủ chuẩn bị chưa? Mô hình của mình có thực sự chứng minh được hiệu quả không? Đội ngũ của mình có thể đi đường dài không? Và nếu không có thêm vốn, doanh nghiệp mình sống được bao lâu?
HALOBIZ hiểu rằng gọi vốn là một hành trình khó – và chúng tôi sẵn sàng đồng hành với bạn từ những bước đầu tiên: Từ định hình mô hình kinh doanh, kiểm chứng thị trường, xây dựng kế hoạch tài chính, cho đến chuẩn bị bộ hồ sơ gọi vốn chuyên nghiệp. Hãy để HALOBIZ trở thành đối tác chiến lược giúp bạn gọi vốn đúng – và phát triển bền.
Đặc biệt “TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC X10 QUY MÔ” ra đời – như một lời giải, giúp doanh nghiệp gỡ rối tư duy. Một khóa học chiến lược hướng dẫn gọi vốn, xây dựng mô hình tăng trưởng và IPO.
Nếu bạn từng loay hoay khi gọi vốn, lúng túng trước nhà đầu tư, hay chưa rõ đâu là con đường ngắn nhất để đưa doanh nghiệp mình vươn ra công chúng – thì đây chính là bước ngoặt dành cho bạn. ‘TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC X10 QUY MÔ’ không chỉ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt chiến lược, mà còn trang bị tư duy tỷ phú, công cụ đòn bẩy tài chính và lộ trình IPO được chính những người trong cuộc thực hiện. Đây là cơ hội để bạn tăng tốc, bứt phá, và xây dựng một doanh nghiệp tăng trưởng theo cấp số nhân.
Cơ hội kết nối với nhà đầu tư, cố vấn cấp cao và hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ tất cả gói gọn trong một chương trình. Đừng đợi đến khi đối thủ của bạn gọi vốn thành công hãy là người đi trước!
[ĐĂNG KÝ NGAY – NHẬN SUẤT THAM DỰ MIỄN PHÍ]
