Gọi vốn không đơn thuần là câu chuyện tìm tiền để phát triển doanh nghiệp, mà là một hành trình chiến lược đòi hỏi sự tỉnh táo và cân nhắc kỹ lưỡng. Nhiều startup từng xem việc gọi được vốn là một thắng lợi lớn, nhưng chỉ sau đó mới nhận ra mặt trái của nguồn vốn không phù hợp: Mất quyền kiểm soát, áp lực tăng trưởng phi thực tế và cả những mâu thuẫn nội bộ khó lường.
Bài viết này HALOBIZ sẽ làm rõ những “góc khuất” ít ai nói đến trong quá trình gọi vốn để nhà sáng lập không chỉ gọi được vốn, mà còn gọi đúng, gọi khôn ngoan.
1. Gọi vốn quá sớm – khi chưa sẵn sàng
Nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam gặp tình trạng gọi vốn khi sản phẩm vẫn chưa hoàn thiện hoặc chưa có bằng chứng xác thực từ thị trường. Khi đó, dòng tiền được đổ vào chủ yếu để duy trì hoạt động, marketing hoặc thuê nhân sự thay vì tạo ra giá trị cốt lõi.
Điều này khiến burn rate tăng cao nhưng không hiệu quả, vì chưa có doanh thu hoặc chỉ số traction rõ ràng để chứng minh tính khả thi. Một trong những sai lầm lớn là gọi vốn khi đã “cạn tiền” – lúc này startup rơi vào thế yếu, dễ bị ép định giá thấp và mất quyền kiểm soát cổ phần.
Thay vì gọi vốn chỉ vì cần tiền, các nhà sáng lập nên chuẩn bị nền tảng tài chính tối thiểu 12–24 tháng, kiểm soát dòng tiền theo tuần và có chiến lược tăng trưởng bài bản. Khi chưa có doanh thu thực tế, startup có thể trình bày traction thay thế như: năng lực của đội ngũ sáng lập, tốc độ triển khai sản phẩm, phản hồi tích cực từ khách hàng sớm, hay mô hình tăng trưởng tiềm năng. Điều quan trọng là phải chứng minh startup có cơ hội tăng trưởng rõ ràng, không chỉ là “ý tưởng hay”.
2. Nguồn vốn không đến từ người phù hợp
Một trong những sai lầm phổ biến khác là tiếp nhận vốn từ nhà đầu tư không phù hợp. Một số cá nhân hoặc tổ chức “thừa tiền nhưng thiếu kinh nghiệm” có thể chỉ tập trung vào lợi nhuận ngắn hạn, yêu cầu báo cáo dày đặc và gây áp lực lớn đến hoạt động điều hành.
Tệ hơn, nếu không có cùng tầm nhìn hoặc chiến lược, họ có thể đưa ra các quyết định trái ngược với định hướng ban đầu, khiến startup xung đột nội bộ. Nguồn vốn từ các tổ chức không chuyên hoặc vay vốn trái luật cũng tiềm ẩn rủi ro.
Ví dụ, một khoản vay từ tổ chức hành chính, nếu không có khả năng trả, có thể bị “chuyển thành tài trợ” với hàng loạt ràng buộc pháp lý, hành chính, gây cản trở trong việc vận hành linh hoạt. Startup cần xác định rõ: Nhà đầu tư không chỉ mang tiền mà còn cần mang theo tri thức, kết nối và cam kết đồng hành. Khi chọn đúng người, vốn trở thành đòn bẩy chiến lược, chứ không phải cái bẫy kiểm soát.
Quỹ đầu tư chuyên nghiệp thường hỗ trợ nhiều hơn: từ tư vấn mô hình, chiến lược tăng trưởng đến chuẩn bị cho vòng gọi vốn tiếp theo yếu tố then chốt tạo nền tảng phát triển bền vững.
3. Giao quyền lực sai chỗ – chìa khóa thất bại
Khi gọi vốn thành công, nhiều nhà sáng lập vui mừng vì có dòng tiền để tăng tốc, nhưng không ít người đã đánh đổi quyền điều hành và sự tự chủ trong chính công ty mình. Một trong những sai lầm nghiêm trọng là giao quyền lực sai chỗ đặc biệt là quyền quyết định chiến lược và nhân sự cho nhà đầu tư.
Thực tế, nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) thường yêu cầu quyền phủ quyết đối với các quyết định lớn, thậm chí có thể thay CEO nếu không đạt KPI định sẵn. Đây là một điều khoản thường nằm trong SHA (thỏa thuận cổ đông), nhưng không phải startup nào cũng đọc kỹ hoặc đủ kinh nghiệm đàm phán bảo vệ quyền hạn.
Khi quyền lực điều hành bị kiểm soát bởi nhà đầu tư, người sáng lập có thể trở thành “người làm thuê cao cấp” ngay trong doanh nghiệp mình sáng lập. Tại Việt Nam, không ít startup rơi vào tình trạng bị thay CEO sau vòng gọi vốn series A hoặc B, đơn giản vì nhà đầu tư cho rằng người sáng lập không đủ khả năng điều hành trong giai đoạn mở rộng.
Những quyết định như vậy thường tạo ra cú sốc văn hóa, gây mất ổn định đội ngũ, thậm chí dẫn tới phá sản hoặc đóng cửa. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc thiếu chuẩn bị trước khi đàm phán gọi vốn: Không xây dựng hệ thống vesting phù hợp, không có giới hạn quyền can thiệp của nhà đầu tư, thiếu bảo vệ điều khoản điều hành chiến lược.
Mỗi startup cần hiểu rằng, nhà đầu tư tốt là người đồng hành không phải người áp đặt. Khi thương lượng SHA và term sheet, hãy giữ vững nguyên tắc: kiểm soát chiến lược cốt lõi thuộc về đội sáng lập.
Đồng thời, duy trì hệ thống báo cáo minh bạch, quản trị hiệu quả sẽ giúp giảm bớt nhu cầu kiểm soát từ nhà đầu tư, xây dựng mối quan hệ hợp tác bền vững. Đừng vì hấp dẫn của dòng tiền mà mất đi định hướng dài hạn và linh hồn tổ chức điều quan trọng nhất với mọi startup.
4. Giàu tiền mà nghèo định hướng
Sau khi gọi vốn thành công, nhiều startup rơi vào trạng thái “say tiền” – tức là bắt đầu chi tiêu mạnh tay, tuyển dụng ồ ạt, đầu tư mở rộng nhưng thiếu chiến lược rõ ràng. Khi không có kế hoạch tài chính cụ thể, việc sử dụng vốn dễ trở thành sai lầm lớn.
Một báo cáo từ VnEconomy chỉ ra rằng, hơn 60% startup Việt sau gọi vốn có burn rate vượt ngưỡng kiểm soát trong 6 tháng đầu. Nguyên nhân đến từ việc mở rộng quá nhanh, tuyển người theo cảm tính, chạy quảng cáo ào ạt nhưng không có hệ thống đo lường hiệu quả.
Điển hình như nhiều startup công nghệ mới nổi thường chi 50% ngân sách cho marketing, 30% cho nhân sự nhưng lại không có mô hình kiểm soát ROI cụ thể. Hậu quả là đội ngũ phình to nhưng hiệu suất thấp, dòng tiền âm nhanh chóng, khiến startup vừa “giàu tiền” vừa “nghèo hướng đi”.
Mất tập trung là căn bệnh phổ biến sau khi có vốn. Nhiều startup bắt đầu làm thêm sản phẩm phụ, mở thêm thị trường, xây kênh mới… mà không có quy trình quản trị rõ ràng, khiến toàn bộ tổ chức rơi vào rối loạn. Để tránh tình trạng này, mỗi startup cần thiết lập một ngân sách sử dụng vốn chi tiết: chia theo giai đoạn, theo mục tiêu cụ thể.
Tuyển người nên có tiêu chí rõ về năng lực và văn hóa, tránh tuyển theo cảm xúc. Quan trọng hơn cả là xây dựng cơ chế kiểm soát tài chính: báo cáo dòng tiền hàng tháng, đối chiếu KPI đầu tư với kết quả thực tế, duy trì khoản dự phòng ít nhất 6 tháng vận hành.
Một công cụ quan trọng khác là hội đồng quản trị chuyên nghiệp nơi đưa ra cảnh báo chiến lược và kiểm soát định hướng trong những giai đoạn tăng tốc.
Trong hành trình gọi vốn, tiền chỉ là bước đầu. Nếu không có bản đồ chiến lược rõ ràng, startup rất dễ lạc hướng, dẫn tới mất uy tín với nhà đầu tư và cả thị trường. Thành công không nằm ở số tiền gọi được, mà ở cách dùng tiền đúng lúc, đúng việc và đúng hướng.
5. Mâu thuẫn sau gọi vốn – chiến tranh quyền lực
Một trong những thách thức lớn nhất sau khi gọi vốn thành công là mâu thuẫn tầm nhìn giữa nhà sáng lập và nhà đầu tư. Khi nhà đầu tư kỳ vọng tốc độ phát triển nhanh chóng và lợi nhuận sớm, trong khi nhà sáng lập ưu tiên đổi mới sản phẩm và văn hóa doanh nghiệp, khoảng cách này dễ trở thành “liên minh đối đầu”.
Trên thực tế, nhiều startup đã bị ép thay CEO giữa dòng, đổi chiến lược bên trong vòng gọi vốn hoặc thậm chí bị thanh lý trước khi có dấu hiệu khủng hoảng thị trường.
Ví dụ điển hình là Nadav Shoval tại OpenWeb sau một vòng gọi vốn lớn, Shoval bị hội đồng quản trị phản đối chiến lược hợp tác với BlackRock, dẫn đến bị sa thải, nảy sinh tranh chấp quyền lực nghiêm trọng và kiện tụng pháp lý kéo dài.
Trường hợp của Adam Neumann tại WeWork cũng minh chứng xu hướng tương tự: Mặc dù là người sáng lập, ông bị SoftBank và hội đồng ép phải thôi vị trí CEO sau khi xung đột về văn hóa và mục tiêu tăng trưởng quá nóng.
Các nghiên cứu còn chỉ ra rằng 65 % trận chiến nội bộ đến từ xung đột giữa người sáng lập và đối tác đầu tư hoặc đồng sáng lập . Đây là dấu hiệu cho thấy sai lầm khi không đồng bộ tầm nhìn từ đầu.
Để tránh rơi vào “chiến tranh quyền lực”, các startup cần xây dựng cơ chế đối thoại rõ trong hội đồng quản trị, điều chỉnh farmland về mục tiêu tăng trưởng lợi nhuận văn hóa ngay từ term sheet và SHA, đồng thời giữ vững định hướng phát triển dài hạn mà không để “đòn bẩy vốn” trở thành “điểm mâu thuẫn”.
6. Áp lực tâm lý – góc tối ít ai nói đến
Trong hành trình gọi vốn, tâm lý người sáng lập chịu áp lực cực lớn sau khi gọi vốn thành công, thay vì ăn mừng, nhiều người lại rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, mất ngủ, thậm chí trầm cảm nặng.
Báo cáo khảo sát 156 founder từ các startup giai đoạn đầu tại Mỹ cho thấy 45 % trải qua tình trạng sức khỏe tâm thần kém, 85 % cảm thấy căng thẳng cao, 55 % bị mất ngủ . Nhiều cái tên đình đám như founders của Fuhu, Etsy, Deciem đều đã từng bị khủng hoảng tinh thần sau gọi vốn, dẫn đến phá sản hoặc mất quyền điều hành hậu quả của áp lực quá nặng mà không được chia sẻ, hỗ trợ đầy đủ .
Nghiên cứu từ Sifted còn chỉ ra 93 % nhà sáng lập cho thấy dấu hiệu căng thẳng nghiêm trọng, gấp 5 lần so với mức trung bình dân số. Ở Việt Nam, do văn hóa e ngại thổ lộ áp lực cá nhân, rất ít founder chia sẻ góc tối này. Điều này khiến căng thẳng tích tụ, dẫn đến quyết định sai lầm, xung đột nội bộ, hoặc thậm chí tự rút lui khỏi chức vụ.
Để khắc phục, startup nên thiết lập chương trình hỗ trợ tâm lý, sức khỏe cho CEO và đội ngũ chủ chốt: bao gồm coaching, mentor định kỳ, hỗ trợ chuyên môn y tế nếu cần.
Additional, việc cân bằng thời gian giữa công việc và nghỉ ngơi, tìm sự đồng hành trong founder community, chia sẻ thẳng thắn với nhà đầu tư về áp lực mình đang chịu là rất quan trọng. Luôn luôn, gọi vốn không chỉ là về tiền mà còn là chuẩn bị sức chịu đựng và sự hỗ trợ bền vững cho cả team sáng lập.
Gọi vốn là một cột mốc quan trọng, nhưng không phải là bảo chứng cho sự thành công. Thực tế cho thấy, rất nhiều startup thất bại ngay sau khi huy động được vốn, không phải vì sản phẩm kém, mà vì những sai lầm chiến lược và tổ chức không thể cứu vãn. Từ việc gọi vốn quá sớm khi chưa sẵn sàng, chọn sai nhà đầu tư, giao quyền điều hành một cách cảm tính, tiêu tiền thiếu kiểm soát, cho đến những mâu thuẫn nội bộ và áp lực tâm lý âm thầm đè nặng mỗi sai lầm đều để lại hệ lụy khó phục hồi.
Điều các startup cần hiểu rõ là: tiền không giải quyết được mọi vấn đề. Sự chuẩn bị kỹ lưỡng về pháp lý, chiến lược, con người và tâm lý mới là nền tảng để sử dụng vốn một cách hiệu quả, bền vững. Mọi vòng gọi vốn đều nên là một bước đệm cho giai đoạn tiếp theo, chứ không phải điểm dừng tự mãn hay bước ngoặt đánh mất bản sắc của doanh nghiệp.
Vì vậy, thay vì chỉ tập trung vào việc “gọi được bao nhiêu tiền”, hãy tập trung vào câu hỏi: startup của bạn đã thật sự sẵn sàng để tăng trưởng bền vững sau gọi vốn hay chưa?
| Nếu bạn đang muốn rút ngắn thời gian chuẩn bị, tăng xác suất chốt deal với nhà đầu tư và sở hữu lộ trình từng bước rõ ràng, hãy tìm hiểu Gọi Vốn Thần Tốc từ HALOBIZ – nơi bạn sẽ được hướng dẫn cách chuẩn hóa quy trình, dựng hồ sơ tài chính và luyện pitching trực tiếp với cố vấn giàu kinh nghiệm. Để lại thông tin để chúng tôi tư vấn cho bạn. |
