Tại sao doanh nghiệp Việt mãi nhỏ? Góc nhìn từ giải mã kỳ lân

Trong hành trình phát triển doanh nghiệp, có một nghịch lý nhức nhối đang âm thầm bóp nghẹt sức bật của hàng trăm ngàn công ty Việt Nam: Dù tồn tại nhiều năm, doanh nghiệp vẫn “mãi nhỏ” – không thể mở rộng quy mô, không gọi vốn thành công và mãi mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn của tăng trưởng chậm, lợi nhuận thấp và mô hình kinh doanh thiếu đột phá. Đằng sau vẻ ngoài ổn định ấy là những “nỗi đau” mà giới chủ doanh nghiệp luôn trăn trở nhưng ít người dám thừa nhận: Thiếu chiến lược dài hạn, không làm chủ được dòng tiền, và đặc biệt – dự báo dòng tiền sai, dẫn tới hậu quả khó lường sau gọi vốn như mất kiểm soát công ty, sụp đổ tài chính, hoặc bị ép giá bởi nhà đầu tư.

Đáng tiếc, phần lớn doanh nghiệp Việt lại tiếp cận hành trình gọi vốn như một phép màu thay vì một chiến lược chuẩn bị bài bản. Họ tìm nhà đầu tư khi đã cạn lực, thiếu hồ sơ tài chính minh bạch, và quan trọng nhất: Chưa “giải mã” được chính mô hình tăng trưởng của mình. Kết quả là không ít startup và doanh nghiệp vừa & nhỏ rơi vào tình trạng “gọi được vốn rồi… vẫn phá sản”.

Bài viết này, HALO BIZ sẽ cùng bạn đi sâu phân tích 7 nguyên nhân gốc rễ khiến doanh nghiệp Việt mãi chưa thể lớn mạnh – từ thủ tục pháp lý đến hệ sinh thái thiếu liên kết, từ tư duy lãnh đạo đến sai lầm trong quản trị vốn. Từ đó, chúng tôi mang đến góc nhìn toàn diện từ chương trình Giải Mã Kỳ Lân, giúp các doanh nghiệp trẻ nhận diện lại hành trình phát triển, khơi thông điểm nghẽn chiến lược và thiết lập nền tảng vững chắc để bứt phá – thay vì mãi loay hoay trong ngưỡng giới hạn.

1. Môi trường pháp lý – chế độ thủ tục hành chính

Một trong những rào cản lớn nhất khiến doanh nghiệp Việt mãi nhỏ chính là môi trường pháp lý và chế độ thủ tục hành chính rườm rà, thiếu nhất quán. Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) ở Việt Nam phải dành trung bình tới 384 giờ mỗi năm chỉ để thực hiện các thủ tục liên quan đến thuế và hành chính. Con số này phản ánh gánh nặng tuân thủ mà doanh nghiệp Việt phải gánh chịu – điều vốn không hợp lý trong bối cảnh doanh nghiệp đang cần tối ưu nguồn lực để tập trung cho đổi mới và mở rộng quy mô.

Không dừng lại ở đó, khung pháp lý tại Việt Nam vẫn tồn tại nhiều điểm bất cập. Các quy định liên quan đến đăng ký kinh doanh, lao động, phá sản… vẫn còn nhiều chồng chéo và chưa thực sự thân thiện với nhà sáng lập. Điều này khiến không ít doanh nhân trẻ “ngại lớn”, thậm chí có xu hướng duy trì quy mô nhỏ để né tránh những phức tạp trong kiểm toán, thuế hay tuân thủ luật định. Một mặt, họ muốn phát triển, mặt khác lại bị trói buộc bởi hệ thống pháp lý chưa thật sự cởi mở.

Từ góc nhìn của chương trình Giải Mã Kỳ Lân, yếu tố pháp lý chính là một trong những “mã khóa” cốt lõi cần được tháo gỡ để doanh nghiệp có thể tăng trưởng đột phá. Trong hành trình phát triển của các kỳ lân thế giới như Grab hay Bytedance, hành lang pháp lý luôn được xây dựng để đồng hành và thúc đẩy đổi mới – chứ không phải là rào cản. Nếu Việt Nam không nhanh chóng cải thiện chính sách và tạo điều kiện cho doanh nghiệp dễ dàng mở rộng quy mô, chúng ta sẽ còn tiếp tục chứng kiến sự trì trệ và tụt hậu trên bản đồ khởi nghiệp toàn cầu.

2. Khó khăn trong tiếp cận vốn

Tiếp cận vốn – đặc biệt là vốn trung và dài hạn – luôn là bài toán sống còn đối với doanh nghiệp nhỏ tại Việt Nam. Thống kê từ VietnamFinance cho thấy, có tới 70 % doanh nghiệp nhỏ không thể tiếp cận vốn vay ngân hàng do thiếu tài sản thế chấp hoặc hồ sơ tài chính chưa đủ mạnh. Việc này không chỉ làm giảm khả năng vận hành mà còn triệt tiêu hoàn toàn cơ hội mở rộng quy mô, đầu tư vào công nghệ và tăng năng suất.

Ở một góc nhìn khác, thị trường đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam dù đang phát triển nhưng vẫn còn quá tập trung vào giai đoạn hạt giống (seed) hoặc Series A. Điều này tạo ra một khoảng trống vốn ở giai đoạn scale‑up – nơi mà doanh nghiệp cần từ vài triệu đến vài chục triệu USD để thực hiện những bước nhảy vọt. Trong khi đó, các kỳ lân công nghệ tại khu vực như GoTo (Indonesia), Sea Group (Singapore) hay Carro (Malaysia) đều tận dụng thành công dòng vốn Series B–C để mở rộng thị trường, phát triển nền tảng công nghệ và chiếm lĩnh hệ sinh thái.

Chương trình Giải Mã Kỳ Lân đã nhấn mạnh rằng vốn không chỉ đơn thuần là tiền – mà là một dạng đòn bẩy chiến lược. Doanh nghiệp biết gọi vốn đúng lúc, đúng cách và sử dụng vốn hiệu quả sẽ có cơ hội tăng trưởng gấp 10–50 lần. Nhưng với hệ sinh thái tài chính còn manh mún, thiếu công cụ tài chính hiện đại và văn hóa đầu tư mạo hiểm chưa sâu sắc, doanh nghiệp Việt rất dễ rơi vào “vòng lặp nhỏ bé” – mãi luẩn quẩn trong quy mô thấp, lợi nhuận mỏng và thiếu sức bật để bứt phá thành kỳ lân.

Giải pháp không nằm ở việc đổ thêm tiền, mà là cần “giải mã” được tư duy và cơ chế vận hành của vốn – điều mà các tỷ phú thế giới đã và đang làm để đưa startup của họ trở thành đế chế hàng tỷ đô.

3. Thiếu đổi mới sáng tạo – tập trung vào khối lượng, không chất lượng

Một trong những nguyên nhân trọng yếu khiến doanh nghiệp Việt mãi nhỏ nằm ở tư duy kinh doanh thiên về số lượng, không chú trọng chất lượng và thiếu đổi mới sáng tạo. Phần lớn các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) tại Việt Nam hiện nay hoạt động trong lĩnh vực sản xuất gia công, thương mại truyền thống hoặc cung ứng dịch vụ đơn giản với biên lợi nhuận thấp. Mô hình kinh doanh chủ yếu dựa vào lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên và cạnh tranh bằng giá, chứ chưa thực sự đầu tư vào nghiên cứu – phát triển (R&D) hay công nghệ lõi để tạo ra giá trị gia tăng cao.

Theo báo cáo của Doanh nghiệp & Thương hiệu, các doanh nghiệp SMEs Việt Nam thường ưu tiên nhập khẩu công nghệ sẵn có, học hỏi mô hình vận hành từ nước ngoài và điều chỉnh theo bối cảnh nội địa thay vì chủ động nghiên cứu giải pháp riêng biệt. Điều này dẫn đến tình trạng hàng loạt startup chỉ dừng lại ở việc sao chép mô hình “Uber cho A”, “Shopee của ngành B”, thiếu điểm khác biệt thực sự để cạnh tranh trên sân chơi khu vực và quốc tế. Trong khi đó, những doanh nghiệp được định danh là kỳ lân trên thế giới như Stripe, Palantir hay Canva đều xuất phát từ ý tưởng độc đáo, giải quyết một bài toán lớn với giải pháp công nghệ vượt trội.

Một lý do nữa khiến đổi mới sáng tạo bị hạn chế chính là tư duy “ăn chắc mặc bền” còn rất phổ biến trong giới quản lý doanh nghiệp truyền thống. Không ít nhà sáng lập chọn cách làm an toàn, khai thác mô hình có lãi trước mắt mà ngần ngại thử nghiệm hướng đi mới, chấp nhận rủi ro để bứt phá. Tư duy này khiến doanh nghiệp Việt kém năng động, phản ứng chậm với sự thay đổi của thị trường, và cuối cùng là đánh mất cơ hội tăng trưởng đột phá.

Từ góc nhìn của chương trình Giải Mã Kỳ Lân, đổi mới sáng tạo không đơn thuần là sở hữu công nghệ, mà còn là sự kết hợp giữa tư duy chiến lược, khả năng thấu hiểu thị trường và xây dựng mô hình kinh doanh linh hoạt. Một kỳ lân thực thụ không nhất thiết phải có công nghệ “vĩ đại”, nhưng luôn có cách làm mới để tiếp cận khách hàng, khai thác tài nguyên tri thức và tạo ra lợi thế cạnh tranh độc quyền.

4. Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao

Bên cạnh thiếu đổi mới, một trở ngại không kém phần quan trọng khiến doanh nghiệp Việt khó vươn mình lớn mạnh chính là sự thiếu hụt trầm trọng về nguồn nhân lực chất lượng cao. Báo cáo từ VietnamFinance cho thấy có tới 55 % doanh nghiệp vừa và nhỏ gặp khó khăn trong tuyển dụng nhân sự chuyên môn sâu, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ cao, tài chính chiến lược và phát triển sản phẩm. Sự thiếu hụt này không chỉ làm giảm năng lực đổi mới, mà còn làm chậm quá trình chuyển đổi số và mở rộng thị trường.

Ở các quốc gia có mật độ kỳ lân cao như Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ hay Singapore, hầu hết startup đều được xây dựng bởi những đội ngũ sáng lập có trình độ học thuật cao, từng làm việc tại các công ty công nghệ toàn cầu và am hiểu về quản trị tăng trưởng. Trong khi đó, phần lớn doanh nghiệp tại Việt Nam vẫn dựa vào nguồn lực địa phương, chưa thiết lập được chiến lược thu hút và giữ chân nhân tài bài bản. Các chính sách lương thưởng, đào tạo, môi trường sáng tạo còn yếu khiến người giỏi khó có động lực gắn bó lâu dài.

Đặc biệt, trong thời đại công nghệ số, những kỹ năng về trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, dữ liệu lớn, bán dẫn… trở thành yếu tố bắt buộc để cạnh tranh. Tuy nhiên, số lượng kỹ sư có khả năng làm việc với các công nghệ tiên tiến tại Việt Nam vẫn rất hạn chế. Theo Saigon Times, chỉ chưa tới 10 % kỹ sư công nghệ tốt nghiệp có thể đáp ứng yêu cầu thực tế từ các dự án khởi nghiệp đổi mới.

Chương trình Giải Mã Kỳ Lân khẳng định: Con người là tài sản lớn nhất của doanh nghiệp. Nếu muốn xây dựng đội ngũ nhân sự tinh hoa – điều mà bất kỳ kỳ lân nào cũng sở hữu – doanh nghiệp Việt cần đầu tư vào chiến lược đào tạo dài hạn, hợp tác với các trường đại học hàng đầu, và mở rộng tuyển dụng quốc tế để thu hút chuyên gia về phát triển sản phẩm, quản trị vốn và công nghệ. Đó là nền tảng cốt lõi giúp doanh nghiệp vượt ra khỏi giới hạn “doanh nghiệp nhỏ” để hướng đến mô hình tăng trưởng theo cấp số nhân.

5. Thiếu kết nối vào chuỗi cung ứng toàn cầu và tham vọng mở rộng

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến doanh nghiệp Việt mãi nhỏ chính là việc thiếu kết nối vào chuỗi giá trị toàn cầu và tầm nhìn phát triển còn hạn hẹp. Theo dữ liệu từ Doanh nghiệp & Thương hiệu, chỉ khoảng 21 % doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) Việt Nam hiện đang tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, trong khi con số này ở các nước phát triển dao động từ 30–70 %. Điều này đồng nghĩa với việc phần lớn doanh nghiệp trong nước chỉ hoạt động trong phạm vi thị trường nội địa, phụ thuộc vào các đơn hàng nhỏ lẻ, và khó có khả năng mở rộng quy mô hay tích hợp hệ sinh thái toàn cầu.

Việc không tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu khiến doanh nghiệp Việt đánh mất cơ hội tiếp cận công nghệ mới, mô hình quản trị tiên tiến và những tiêu chuẩn sản xuất khắt khe vốn là bàn đạp để nâng cao năng lực cạnh tranh. Trong khi các doanh nghiệp tại Hàn Quốc, Singapore hay Thái Lan tích cực trở thành nhà cung ứng chiến lược cho các tập đoàn đa quốc gia thì phần lớn doanh nghiệp Việt vẫn dừng lại ở vai trò gia công đơn thuần hoặc bán sản phẩm thông qua các sàn thương mại điện tử với biên lợi nhuận thấp.

Nguyên nhân không chỉ đến từ thiếu năng lực sản xuất hoặc tiêu chuẩn kỹ thuật, mà còn bởi tư duy phát triển chưa đặt trọng tâm vào thị trường toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp chỉ quen “chơi sân nhà”, hài lòng với doanh thu ổn định từ thị trường nội địa và không đầu tư đủ cho hoạt động xúc tiến xuất khẩu, xây dựng thương hiệu quốc tế hay mở rộng mạng lưới phân phối toàn cầu. Tư duy “an toàn” và thiếu khát vọng bứt phá này đã khiến hàng nghìn doanh nghiệp rơi vào cái bẫy “ổn định nhưng không tăng trưởng”.

Từ góc nhìn chương trình Giải Mã Kỳ Lân, một doanh nghiệp muốn trở thành kỳ lân không thể chỉ dừng lại ở việc phục vụ thị trường nội địa, mà cần tư duy mô hình kinh doanh có khả năng nhân rộng toàn cầu. Việc kết nối vào chuỗi giá trị toàn cầu không chỉ giúp doanh nghiệp mở rộng kênh tiêu thụ, mà còn giúp cải thiện năng suất, chất lượng sản phẩm, đồng thời tạo điều kiện để nâng cấp quy trình quản trị, công nghệ và nhân sự theo chuẩn quốc tế.

6. Hệ sinh thái khởi nghiệp còn non trẻ

Bên cạnh thiếu tầm nhìn toàn cầu, một yếu tố then chốt khác khiến doanh nghiệp Việt khó vươn lên chính là hệ sinh thái khởi nghiệp còn non trẻ, thiếu liên kết và chưa hình thành đầy đủ chuỗi giá trị hỗ trợ tăng trưởng. Dù đến cuối năm 2024, Việt Nam đã có khoảng 4.000 startup, song số lượng kỳ lân thực sự vẫn chỉ đếm trên đầu ngón tay, phản ánh sự thiếu hụt của các điều kiện cần thiết để doanh nghiệp bứt phá về quy mô.

Trong một hệ sinh thái khởi nghiệp phát triển, vai trò của các quỹ đầu tư, trường đại học, viện nghiên cứu, tập đoàn lớn và chính sách Nhà nước là những mắt xích không thể thiếu. Tuy nhiên, tại Việt Nam, sự kết nối giữa các thành phần này vẫn còn lỏng lẻo. Nhiều startup không tiếp cận được mentor chất lượng, thiếu hỗ trợ trong phát triển sản phẩm và gặp khó khăn lớn khi gọi vốn ở các vòng sau seed hoặc Series A. Một phần vì các nhà đầu tư e ngại vấn đề minh bạch tài chính, quản trị chưa chuyên nghiệp, một phần vì thị trường trong nước chưa đủ lớn để tạo niềm tin tăng trưởng.

Không ít startup khởi đầu rất tiềm năng nhưng sau vài năm đã rơi vào tình trạng bão hòa, cạn vốn và phải đóng cửa vì không thể gọi vốn tiếp. Điều này trái ngược hoàn toàn với các hệ sinh thái như tại Singapore hay Israel, nơi mà startup được “ươm mầm” bài bản, được hỗ trợ mở rộng thị trường quốc tế và có chuỗi vốn đầu tư liên tục ở từng giai đoạn phát triển. Thậm chí, các trường đại học còn đóng vai trò chủ lực trong nghiên cứu sản phẩm và thương mại hóa công nghệ.

Chương trình Giải Mã Kỳ Lân đưa ra nhận định: Để hình thành những kỳ lân thực thụ, Việt Nam không thể chỉ trông đợi vào sự nỗ lực đơn lẻ của startup mà cần một hệ sinh thái đủ mạnh để nuôi dưỡng, kết nối và dẫn dắt. Hệ sinh thái này cần có các chương trình huấn luyện tăng trưởng, cơ chế chia sẻ rủi ro giữa các bên, và đặc biệt là các quỹ đầu tư hiểu rõ đặc thù thị trường Việt Nam để hỗ trợ doanh nghiệp không chỉ sống sót mà còn tăng trưởng theo cấp số nhân. Đây là nền tảng không thể thiếu nếu chúng ta mong muốn các doanh nghiệp Việt Nam vươn ra toàn cầu và khẳng định vị thế trên bản đồ các kỳ lân thế giới.

7. Quy mô tiêu chuẩn SME thấp

Một nguyên nhân ít được nhắc đến nhưng có ảnh hưởng sâu rộng tới việc doanh nghiệp Việt mãi nhỏ chính là khung phân loại doanh nghiệp theo quy mô quá thấp – tức quy chuẩn SME bị “đóng khung” khiến khả năng tăng trưởng bị bó hẹp ngay từ trong tư duy. Theo Nghị định 80/2021 của Chính phủ Việt Nam, doanh nghiệp vừa chỉ được định nghĩa với quy mô tối đa 200 nhân viên và 200 tỷ đồng doanh thu. Trong khi đó, tiêu chuẩn SME ở quốc tế, như OECD hay Mỹ, có thể lên tới 500 nhân sự và 50 triệu USD doanh thu. Sự chênh lệch này không chỉ là con số, mà còn tạo nên khác biệt căn bản về chiến lược phát triển và tư duy tăng trưởng.

Khi chuẩn SME bị thiết kế quá thấp, hệ thống chính sách hỗ trợ đi kèm – như ưu đãi thuế, tiếp cận vốn, trợ cấp đào tạo – cũng chỉ giới hạn trong khuôn khổ nhỏ. Doanh nghiệp nếu vượt ngưỡng sẽ mất đi các ưu đãi, từ đó dẫn đến tâm lý “không dám lớn” để giữ quyền lợi ngắn hạn. Chính điều này đã làm thui chột ý chí mở rộng quy mô của không ít chủ doanh nghiệp Việt, nhất là trong giai đoạn tăng trưởng từ nhỏ lên vừa.

Từ góc nhìn của chương trình Giải Mã Kỳ Lân, đây là vấn đề cốt lõi về “mã gene tăng trưởng” – tức nếu ngay từ đầu doanh nghiệp bị dạy cách để tồn tại trong khung nhỏ, thì họ sẽ không có cơ hội phát triển theo hướng đột phá. Các kỳ lân trên thế giới không bị giới hạn bởi định nghĩa doanh nghiệp nhỏ, mà họ được tiếp cận chính sách mở, linh hoạt theo chu kỳ phát triển. Muốn có kỳ lân Việt thực sự, cần sớm điều chỉnh quy chuẩn SME theo thông lệ quốc tế và tạo hành lang pháp lý linh hoạt để doanh nghiệp có thể tự tin vượt ngưỡng – mà không sợ đánh mất cơ hội được hỗ trợ.

Giải pháp dài hạn không chỉ là điều chỉnh con số, mà cần thay đổi triệt để tư duy thiết kế chính sách theo hướng khuyến khích tăng trưởng, chứ không bảo toàn quy mô nhỏ. Đó chính là cách để mở khóa tiềm năng phát triển bền vững và xây dựng những kỳ lân thực thụ trong nền kinh tế Việt Nam.

KẾT LUẬN: ĐÃ ĐẾN LÚC DOANH NGHIỆP VIỆT PHẢI “GIẢI MÃ KỲ LÂN”

Qua những phân tích vừa trình bày, có thể thấy nguyên nhân khiến doanh nghiệp Việt mãi nhỏ không chỉ nằm ở yếu tố khách quan như thủ tục hành chính, tiếp cận vốn hay hệ sinh thái non trẻ, mà còn nằm sâu trong tư duy quản trị, mô hình kinh doanh và định hướng tăng trưởng còn giới hạn. Doanh nghiệp Việt đang đứng trước ngã rẽ: tiếp tục “an toàn để tồn tại” hay chủ động “giải mã kỳ lân” để bước vào hành trình mở rộng quy mô theo cấp số nhân.

Chương trình Giải Mã Kỳ Lân không chỉ cung cấp kiến thức, kỹ năng và chiến lược đột phá đã được kiểm chứng bởi các tỷ phú toàn cầu, mà còn giúp các nhà sáng lập thay đổi “mã gen” tư duy, khai phá năng lực vốn có và tiếp cận các công cụ tăng trưởng chuyên sâu. Đây là nền tảng thiết yếu để doanh nghiệp không chỉ vươn mình lớn mạnh trong nước, mà còn tự tin hội nhập và cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

GỢI Ý TỪ HALOBIZ:

Nếu bạn là nhà sáng lập, giám đốc điều hành hoặc chủ doanh nghiệp đang ấp ủ giấc mơ trở thành kỳ lân – hãy để HALOBIZ đồng hành cùng bạn trên hành trình đó. Chúng tôi cung cấp:

• Tư vấn gọi vốn & cấu trúc tài chính thông minh
  
  
• Huấn luyện chiến lược mở rộng quy mô theo lộ trình IPO
  
  
• Kết nối hệ sinh thái đầu tư & mentor dày dạn kinh nghiệm
  
  

Hãy bắt đầu hành trình Giải Mã Kỳ Lân cùng HALOBIZ để doanh nghiệp bạn không chỉ “sống sót” – mà thực sự “tăng trưởng bền vững” và “bứt phá toàn diện”.

Giải Mã Kỳ Lân không phải là khẩu hiệu, mà là con đường thực tiễn để doanh nghiệp Việt vươn tầm thế giới.

Đặc biệt “Giải Mã Kỳ Lân và IPO ” ra đời – như một lời giải, giúp doanh nghiệp gỡ rối tư duy. Một khoá học chiến lược hướng dẫn gọi vốn, xây dựng mô hình tăng trưởng và IPO. 

Nếu bạn từng loay hoay khi gọi vốn, lúng túng trước nhà đầu tư, hay chưa rõ đâu là con đường ngắn nhất để đưa doanh nghiệp mình vươn ra công chúng – thì đây chính là bước ngoặt dành cho bạn. ‘Giải Mã Kỳ Lân & IPO’ không chỉ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt chiến lược, mà còn trang bị tư duy tỷ phú, công cụ đòn bẩy tài chính và lộ trình IPO được chính những người trong cuộc thực hiện. Đây là cơ hội để bạn tăng tốc, bứt phá, và xây dựng một doanh nghiệp tăng trưởng theo cấp số nhân.

Cơ hội kết nối với nhà đầu tư, cố vấn cấp cao và hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ tất cả gói gọn trong một chương trình. Đừng đợi đến khi đối thủ của bạn gọi vốn thành công hãy là người đi trước!

[ĐĂNG KÝ NGAY – NHẬN SUẤT THAM DỰ MIỄN PHÍ]