Tăng trưởng nhanh nhưng… vỡ trận: 5 bài học xương máu từ những doanh nghiệp thất bại

Tăng trưởng nhanh – nghe có vẻ là giấc mơ của mọi doanh nghiệp. Nhưng đằng sau ánh hào quang của những vòng gọi vốn hàng chục triệu đô là hàng loạt cái tên từng “làm mưa làm gió” rồi rơi vào khủng hoảng, phá sản. Nỗi đau lớn nhất không phải là mất tiền, mà là đánh mất niềm tin – từ nhà đầu tư, từ khách hàng và từ chính nội bộ đội ngũ. Những người sáng lập từng nghĩ mình đã “gọi vốn thành công” – chỉ để nhận ra sau đó rằng họ đang xây lâu đài trên cát.

Điều gì khiến doanh nghiệp tưởng như đang đi đúng hướng lại rơi vào “vỡ trận”? Mong muốn tăng trưởng quá nhanh? Mô hình không sinh lời? Hay quản trị yếu kém trong chính nội tại doanh nghiệp?

Bài viết này HALOBIZ thực hiện nhằm mổ xẻ 5 bài học xương máu từ những thất bại thật sự – để giúp nhà sáng lập trẻ, lãnh đạo startup đang khao khát “gọi vốn thành công” có thể tránh đi những sai lầm ch.ết người. Đây không chỉ là câu chuyện về tiền bạc, mà là bài học về tầm nhìn, chiến lược và sự sống còn của doanh nghiệp trong hành trình chinh phục thị trường.

1. Thiếu nghiên cứu thị trường – “gọi vốn” mà không hiểu nhu cầu thật

Một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến nhiều doanh nghiệp thất bại dù đã gọi vốn thành công là thiếu hiểu biết thực sự về thị trường. Khi chưa kiểm chứng nhu cầu thật từ khách hàng, sản phẩm dù được bơm tiền mạnh đến đâu cũng chỉ là “hình nộm” không linh hồn. Thực tế, nhiều startup rơi vào cái bẫy “tự thỏa mãn” – cho rằng ý tưởng của mình là đột phá, là giải pháp tối ưu, mà không đo lường xem thị trường có thực sự cần hay sẵn sàng chi tiền cho sản phẩm đó hay không.

Điển hình như Fresh & Easy – chuỗi siêu thị do tập đoàn Tesco triển khai tại Mỹ. Với tham vọng lớn và tiềm lực tài chính mạnh, họ nhanh chóng mở hàng trăm điểm bán, nhưng thất bại thảm hại vì đánh giá sai hành vi tiêu dùng tại thị trường bản địa. Người Mỹ không có thói quen mua sắm giống người Anh, và mô hình nhập khẩu gần như nguyên vẹn này đã khiến hàng tồn kho chất đống, dòng tiền âm và dẫn đến đóng cửa.

Việc gọi vốn trước khi thực sự hiểu thị trường không chỉ khiến doanh nghiệp tiêu tốn nguồn lực mà còn đánh mất lòng tin của nhà đầu tư. Khi một sản phẩm không được thị trường đón nhận, nhà đầu tư không chỉ mất tiền – họ mất niềm tin vào đội ngũ sáng lập. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến những vòng gọi vốn tiếp theo, khiến doanh nghiệp có thể “chết trên đống tiền” mà không thể hồi sinh.

Do đó, khảo sát nhu cầu thị trường, xác định rõ chân dung khách hàng mục tiêu, thử nghiệm sản phẩm ở quy mô nhỏ (MVP) trước khi gọi vốn là điều kiện sống còn cho bất kỳ doanh nghiệp nào muốn đi đường dài.

2. Mô hình kinh doanh không bền vững – gọi vốn càng nhiều càng dễ vỡ

Nhiều người lầm tưởng rằng chỉ cần gọi vốn được thật nhiều là đã cầm chắc phần thắng trong tay. Nhưng thực tế cho thấy: Nếu mô hình kinh doanh không có lãi, không tự đứng vững được, thì càng bơm vốn nhiều, doanh nghiệp càng “chết chìm” trong chính tốc độ tăng trưởng của mình.

Một trường hợp điển hình là Jokr – doanh nghiệp giao hàng nhanh từng được kỳ vọng thay đổi thói quen tiêu dùng đô thị. Sau khi gọi vốn hơn 400 triệu đô-la, Jokr ồ ạt mở rộng thị trường, đầu tư vào hạ tầng, tuyển hàng nghìn nhân viên. Nhưng mô hình lại không sinh lợi đủ để bù đắp chi phí khổng lồ, trong khi người tiêu dùng không thật sự sẵn sàng trả giá cao cho sự “siêu tốc” đó. Chỉ trong vòng hai năm, Jokr rút khỏi thị trường Mỹ và dừng hoạt động ở nhiều quốc gia khác.

Tương tự, Byju’s – nền tảng giáo dục trực tuyến lớn nhất Ấn Độ, từng được định giá hơn 20 tỷ đô-la – đã trượt dài khi liên tục gọi vốn, mở rộng mù quáng và mất kiểm soát dòng tiền. Không có hệ thống tài chính minh bạch, không kiểm soát được chi tiêu và thiếu cơ chế sinh lời ổn định, Byju’s từng được tung hô là kỳ lân công nghệ, giờ đây lại là ví dụ điển hình cho việc “phát triển không có nền móng”.

Bài học ở đây rất rõ: Gọi vốn không phải để nuôi lỗ, mà phải được gắn liền với chiến lược sinh lời thực tế. Một mô hình kinh doanh chỉ thật sự bền vững khi nó tự nuôi được chính nó, kể cả trong hoàn cảnh khó khăn. Nếu không, vốn đầu tư chỉ như “nước đổ vào thùng rỗng”.

3. Quy mô mở rộng quá nhanh – tăng trưởng là con dao hai lưỡi

Tăng trưởng là khát vọng của mọi doanh nghiệp. Nhưng khi tăng trưởng diễn ra quá nhanh, thiếu kiểm soát, không đi kèm với nền tảng vững chắc thì chính sự phát triển đó lại trở thành nguyên nhân dẫn đến sụp đổ. Không ít doanh nghiệp sau khi gọi vốn thành công đã rơi vào cái bẫy mở rộng quy mô “vượt sức”, chưa kịp xây dựng hệ thống quản trị, chưa kịp hoàn thiện quy trình vận hành thì đã lao vào thị trường mới, địa bàn mới, sản phẩm mới… và rồi vỡ trận.

Câu chuyện của Webvan – một doanh nghiệp giao hàng thực phẩm tươi sống tại Mỹ – là minh chứng rõ rệt. Với số vốn huy động hơn 800 triệu đô-la, Webvan không tiếc tiền đầu tư vào hệ thống kho bãi, xe giao hàng và mở rộng đồng thời ở nhiều thành phố lớn. Họ tin rằng chỉ cần đổ tiền và mở rộng nhanh thì sẽ chiếm lĩnh thị trường trước đối thủ. Nhưng thực tế không như mong đợi: chi phí vận hành đội ngũ giao hàng và bảo quản thực phẩm tươi tốn kém hơn dự tính, khách hàng không mặn mà như kỳ vọng, và hệ thống nội bộ chưa kịp thích ứng. Kết quả là Webvan phá sản sau chưa đầy ba năm hoạt động.

Mở rộng quy mô là cần thiết, nhưng cần được thực hiện một cách có kiểm soát, từng bước, dựa trên tín hiệu tích cực từ thị trường và năng lực nội tại. Sau mỗi vòng gọi vốn, doanh nghiệp cần dành thời gian củng cố mô hình hiện tại, tối ưu vận hành, đánh giá hiệu quả thật sự của từng địa bàn trước khi nhân rộng. Tăng trưởng đúng thời điểm và đúng cách mới là chìa khóa thành công lâu dài.

4. Quản trị yếu kém – đội ngũ, văn hóa, và thiếu minh bạch

Một trong những nguyên nhân âm thầm nhưng cực kỳ nguy hiểm dẫn đến sự sụp đổ của nhiều doanh nghiệp sau khi gọi vốn là quản trị kém. Khi doanh nghiệp còn nhỏ, mọi thứ có thể dựa vào sự linh hoạt và tinh thần đồng đội. Nhưng khi quy mô lớn dần lên, dòng tiền dồi dào nhờ gọi vốn, nếu không xây dựng được hệ thống quản trị rõ ràng, phân quyền minh bạch, thì nội bộ dễ rơi vào hỗn loạn, mâu thuẫn và mất phương hướng.

Vấn đề thường thấy là người sáng lập ôm đồm quá nhiều vai trò, không chia quyền hợp lý, không có quy trình kiểm soát chi tiêu, không tổ chức được hệ thống kế toán tài chính minh bạch. Nhiều doanh nghiệp còn thiếu cả bộ phận phụ trách tài chính chuyên nghiệp, không có kế hoạch dòng tiền rõ ràng sau mỗi vòng gọi vốn, dẫn đến việc chi tiêu theo cảm hứng, hoặc đầu tư vào những hướng đi không hiệu quả.

Byju’s – nền tảng giáo dục trực tuyến từng được đánh giá cao ở Ấn Độ – là ví dụ điển hình. Dù gọi vốn thành công và mở rộng rất nhanh, nhưng do thiếu người phụ trách tài chính trong suốt một thời gian dài, cùng với báo cáo thiếu minh bạch, đã khiến nhà đầu tư mất lòng tin và ngừng rót vốn tiếp theo. Khủng hoảng nội bộ nhanh chóng xảy ra, khiến giá trị doanh nghiệp lao dốc không phanh.

Bài học rút ra là: trước và sau khi gọi vốn, doanh nghiệp cần đặc biệt chú trọng xây dựng bộ máy quản trị bài bản. Từ hệ thống kế toán, báo cáo, phân công trách nhiệm, đến văn hóa làm việc minh bạch – tất cả đều là nền móng để doanh nghiệp phát triển vững vàng và giữ vững lòng tin của nhà đầu tư.

5. Thiếu khả năng thích ứng và học hỏi nhanh – không “thất bại sớm để thành công lớn”

Trong môi trường kinh doanh thay đổi từng ngày, điều quan trọng không chỉ là ý tưởng hay hay nguồn vốn mạnh, mà là khả năng thích nghi và điều chỉnh liên tục. Nhiều doanh nghiệp sau khi gọi vốn thành công lại rơi vào trạng thái “chủ quan”, cho rằng con đường đã được vạch sẵn, không cần điều chỉnh nữa. Họ tiếp tục đầu tư vào một hướng đi dù thị trường không phản hồi tích cực, không chịu nhìn nhận thất bại nhỏ để điều chỉnh sớm, và hậu quả là thua lỗ lớn, thậm chí phá sản.

Nguyên tắc “thất bại sớm để thành công lớn” (fail fast – fail cheap) là một trong những nguyên tắc cốt lõi trong quản trị hiện đại. Nguyên tắc này không cổ vũ sự thất bại, mà khuyến khích doanh nghiệp thử nghiệm nhanh, kiểm chứng sớm, nhận diện sai sót kịp thời và thay đổi chiến lược khi cần thiết. Nhưng thực tế cho thấy, nhiều đội ngũ sáng lập – đặc biệt là khi đã gọi vốn và có kỳ vọng lớn từ nhà đầu tư – lại ngại nhận sai, sợ mất hình ảnh, dẫn đến việc “cố đấm ăn xôi”.

Họ không thiết lập quy trình đo lường phản hồi thực tế từ thị trường, không cho đội ngũ phản biện, và đặc biệt không có “văn hóa dám sửa”. Điều này làm cho sai lầm nhỏ trở thành vấn đề lớn, và đến khi nhận ra thì đã quá muộn.

Vì vậy, sau mỗi vòng gọi vốn, doanh nghiệp không chỉ cần kế hoạch tăng trưởng, mà còn cần chiến lược học hỏi. Xây dựng môi trường cởi mở, khuyến khích thử nghiệm, đón nhận phản hồi và điều chỉnh sớm là cách để giữ doanh nghiệp sống khỏe, sống lâu và đủ sức đi đến thành công thật sự.

Qua năm bài học xương máu trên, có thể thấy rằng: tăng trưởng quá nhanh, gọi vốn nhiều hay có sản phẩm độc đáo chưa bao giờ là yếu tố đảm bảo cho sự thành công bền vững của một doanh nghiệp. Ngược lại, chính những yếu tố tưởng chừng như là lợi thế này lại có thể trở thành nguyên nhân khiến doanh nghiệp “vỡ trận” nếu không đi kèm với nền tảng vững chắc.

Thực tế đã chứng minh: rất nhiều doanh nghiệp từng được kỳ vọng cao, gọi vốn thành công với số tiền lớn, nhưng lại gục ngã chỉ sau vài năm vì thiếu kiểm soát, thiếu hiểu biết về thị trường, quản trị yếu kém hoặc không đủ khả năng thích nghi khi môi trường thay đổi. Điều này không chỉ gây tổn thất tài chính mà còn làm tiêu tan cơ hội, niềm tin và uy tín của cả đội ngũ sáng lập.

Nếu bạn là người sáng lập đang trên hành trình xây dựng doanh nghiệp, hoặc đang chuẩn bị gọi vốn, hãy coi những bài học thất bại là tấm gương để soi lại chính mình. Hãy đặt câu hỏi: mô hình của mình có thật sự bền vững? Mình đã hiểu đủ sâu về khách hàng chưa? Đội ngũ quản trị có đủ năng lực điều hành sau khi có vốn hay chưa?

HALOBIZ đồng hành cùng bạn trong hành trình chinh phục nhà đầu tư và xây dựng chiến lược phát triển bài bản. Từ tư vấn định hướng, chuẩn bị hồ sơ, hoàn thiện kế hoạch tài chính đến xây dựng hệ thống quản trị vững chắc – chúng tôi sẵn sàng giúp doanh nghiệp của bạn gọi vốn hiệu quả, phát triển đúng cách và bền vững.

Đừng để thành công hôm nay trở thành khởi đầu cho thất bại ngày mai. Hãy để HALOBIZ cùng bạn xây nền móng vững chắc cho một hành trình dài lâu.

Đặc biệt “TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC X10 QUY MÔ” ra đời – như một lời giải, giúp doanh nghiệp gỡ rối tư duy. Một khóa học chiến lược hướng dẫn gọi vốn, xây dựng mô hình tăng trưởng và IPO. 

Nếu bạn từng loay hoay khi gọi vốn, lúng túng trước nhà đầu tư, hay chưa rõ đâu là con đường ngắn nhất để đưa doanh nghiệp mình vươn ra công chúng – thì đây chính là bước ngoặt dành cho bạn. ‘TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC X10 QUY MÔ’ không chỉ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt chiến lược, mà còn trang bị tư duy tỷ phú, công cụ đòn bẩy tài chính và lộ trình IPO được chính những người trong cuộc thực hiện. Đây là cơ hội để bạn tăng tốc, bứt phá, và xây dựng một doanh nghiệp tăng trưởng theo cấp số nhân.

Cơ hội kết nối với nhà đầu tư, cố vấn cấp cao và hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ tất cả gói gọn trong một chương trình. Đừng đợi đến khi đối thủ của bạn gọi vốn thành công hãy là người đi trước!

[ĐĂNG KÝ NGAY – NHẬN SUẤT THAM DỰ MIỄN PHÍ]