Vì sao Việt Nam chưa có thêm kỳ lân mới sau năm 2021?

Sau năm 2021, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam dường như rơi vào “khoảng lặng kỳ lân”. Khi thế giới liên tục xuất hiện những startup tỷ đô mới, Việt Nam vẫn dậm chân tại chỗ với chỉ 4 cái tên quen thuộc. Điều gì đang thực sự kìm hãm tham vọng kỳ lân của chúng ta? Thiếu vốn? Không đủ đột phá? Hay là vì tư duy gọi vốn và mô hình kinh doanh chưa từng được “giải mã”? Nỗi đau lớn nhất không chỉ nằm ở việc “không có thêm kỳ lân mới”, mà là sự tụt hậu trong một cuộc chơi toàn cầu hóa – nơi mà mỗi năm trôi qua là mất đi cơ hội định vị Việt Nam trên bản đồ công nghệ thế giới. 

Các nhà sáng lập đầy tham vọng, các doanh nghiệp khát khao IPO đang chờ đợi lời giải: Làm thế nào để bứt phá khỏi vòng xoáy tăng trưởng nhỏ giọt?

Bài viết này HALO BIZ phân tích sâu thực trạng “nghẽn mạch kỳ lân” tại Việt Nam sau 2021, đồng thời đưa ra những chiến lược giúp bạn bước vào đường đua doanh nghiệp tỷ đô đúng cách và đúng lúc.

1. “Funding winter” toàn cầu

Sau năm 2021, thị trường đầu tư mạo hiểm toàn cầu bước vào giai đoạn co cụm kéo dài, được ví như “mùa đông vốn hóa”. Các yếu tố vĩ mô như lạm phát, lãi suất tăng, bất ổn địa chính trị và sự sụt giảm niềm tin vào các thương vụ IPO khiến dòng tiền đầu tư sụt giảm nghiêm trọng. 

Từ vị thế tăng trưởng nóng với lượng vốn gần 1,4 tỷ USD đổ vào năm 2021, hệ sinh thái startup Việt Nam đối mặt với sự chuyển dịch rõ rệt: Vốn ít hơn, yêu cầu cao hơn, và chỉ ưu tiên những doanh nghiệp có mô hình tăng trưởng minh chứng rõ ràng. Trong môi trường vốn khan hiếm, những thương vụ gọi vốn lớn – yếu tố tiền đề để tiến tới định giá kỳ lân – gần như biến mất. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn: không có vốn → không mở rộng quy mô → không đạt mốc định giá kỳ lân → không thu hút được thêm vốn mới. 

Các kỳ lân hiện tại như VNG, MoMo hay VNLife cũng không nằm ngoài vòng xoáy. Áp lực phải bảo toàn định giá trong khi doanh thu chưa tăng trưởng kịp khiến họ phải hoãn IPO, cắt giảm chi phí hoặc cơ cấu lại chiến lược thị trường. Không chỉ riêng startup giai đoạn đầu chịu ảnh hưởng, mà ngay cả những doanh nghiệp trưởng thành cũng lâm vào thế khó khi thị trường IPO không còn là cánh cửa dễ mở. 

“Funding winter” không đơn thuần là sự sụt giảm dòng tiền, mà còn là dấu hiệu của cuộc thanh lọc khắc nghiệt: chỉ những mô hình bền vững, quản trị vững chắc và có chiến lược sử dụng vốn hiệu quả mới có thể tồn tại – và từ đó, khai mở con đường mới cho thế hệ kỳ lân tiếp theo.

2. Thiếu startup công nghệ lõi chuyển đổi quy mô

Một trong những rào cản lớn khiến Việt Nam chưa xuất hiện thêm kỳ lân mới là sự vắng bóng của các startup hoạt động trong lĩnh vực công nghệ lõi – yếu tố then chốt để chuyển đổi quy mô bền vững. Phần lớn các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Việt Nam vẫn tập trung vào các lĩnh vực tiêu dùng phổ biến như thương mại điện tử, tài chính số, giao vận hoặc nền tảng dịch vụ, vốn dễ tiếp cận nhưng khó tạo đột phá mang tính toàn cầu. Trong khi đó, những lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, công nghệ xanh hay chất bán dẫn – vốn là nền móng cho các kỳ lân công nghệ thế hệ mới – lại chưa có nhiều đại diện đủ mạnh.

Thực tế cho thấy, khả năng hình thành kỳ lân tỷ đô thường gắn với việc doanh nghiệp sở hữu công nghệ độc quyền, có tính ứng dụng cao và khó sao chép. Tuy nhiên, tại Việt Nam, môi trường để phát triển công nghệ lõi vẫn còn nhiều hạn chế: đầu tư cho nghiên cứu và phát triển còn thấp, thiếu cầu nối giữa các viện nghiên cứu và doanh nghiệp, trong khi các chính sách ưu đãi chưa đủ mạnh để thúc đẩy startup công nghệ cao. 

Sự thiếu hụt này dẫn đến hệ quả là Việt Nam chưa tạo ra được làn sóng đổi mới sáng tạo thực thụ – những nền tảng có khả năng vươn ra toàn cầu, đủ sức thuyết phục các nhà đầu tư lớn rót vốn dài hạn. Nếu không có chiến lược thúc đẩy phát triển công nghệ lõi, khát vọng tạo ra kỳ lân mới sẽ chỉ dừng lại ở tiềm năng chưa khai phá.

3. Quản trị doanh nghiệp quy mô tỷ đô còn yếu

Nhiều startup tại Việt Nam có sản phẩm tốt, thị trường tiềm năng, thậm chí tăng trưởng người dùng nhanh, nhưng lại “vỡ trận” khi bước vào giai đoạn mở rộng quy mô. Nguyên nhân không đến từ thị trường hay sản phẩm, mà nằm ở năng lực quản trị chưa theo kịp tốc độ phát triển. Khi doanh nghiệp tăng trưởng nhanh, các vấn đề như cấu trúc tổ chức, phân cấp quyền lực, kiểm soát dòng tiền, hoạch định chiến lược dài hạn… trở thành rào cản lớn nếu không được thiết kế ngay từ đầu.

Các doanh nghiệp chưa xây dựng được bộ máy vận hành có tính hệ thống: từ việc thiếu KPI rõ ràng cho từng bộ phận, đến quy trình ra quyết định còn mang tính ngẫu hứng và phụ thuộc vào cá nhân sáng lập. 

Việc thiếu đội ngũ quản lý cấp trung chuyên nghiệp, thiếu năng lực tài chính chiến lược, và chưa có văn hóa minh bạch tài chính cũng khiến doanh nghiệp mất điểm trong mắt các nhà đầu tư lớn. Khi bước vào các vòng gọi vốn từ Series B trở đi, các quỹ đầu tư không chỉ nhìn vào sản phẩm, mà còn đặc biệt quan tâm đến khả năng vận hành – yếu tố quyết định việc duy trì và mở rộng định giá sau đầu tư.

Ngoài ra, nhiều nhà sáng lập vẫn vận hành doanh nghiệp theo mô hình “gia đình hóa” hoặc “tay làm hàm nhai”, không tách biệt rõ vai trò lãnh đạo – vận hành – chiến lược, khiến quá trình chuyên nghiệp hóa gặp cản trở. Để trở thành kỳ lân, không chỉ cần ý tưởng triệu đô, mà còn cần một bộ máy đủ năng lực để biến ý tưởng thành giá trị thị trường thật sự, ổn định và có khả năng mở rộng xuyên biên giới.

4. Kỳ vọng định giá bị “đẩy cao” và phản ứng dây chuyền

Sau sự xuất hiện của các kỳ lân đầu tiên, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam rơi vào trạng thái kỳ vọng cao độ. Nhiều nhà đầu tư và startup cùng nuôi hy vọng sẽ nhanh chóng đạt đến định giá 1 tỷ USD, xem đó như một chỉ số thành công bắt buộc. 

Tuy nhiên, khi kỳ vọng không đi cùng nền tảng tăng trưởng thực chất, hệ quả tất yếu là sự lệch pha giữa định giá và giá trị thực. Nhiều doanh nghiệp được “đẩy giá” quá sớm trong các vòng gọi vốn đầu, dẫn đến áp lực tăng trưởng phi thực tế trong các giai đoạn sau. Khi không đạt được các chỉ số then chốt như doanh thu thực, biên lợi nhuận dương hay tăng trưởng người dùng bền vững, họ phải điều chỉnh định giá hoặc đối mặt với sự rút lui của nhà đầu tư.

Tình trạng này gây nên một hiệu ứng domino: khi một vài startup lớn không đạt kỳ vọng hoặc bị hạ định giá, niềm tin của thị trường giảm sút, kéo theo sự thận trọng lan rộng trong giới đầu tư. 

Những startup mới vì thế cũng khó huy động được nguồn vốn lớn do lo ngại “hiệu ứng bong bóng” lặp lại. Thậm chí, một số quỹ đầu tư mạo hiểm quốc tế đã thu hẹp quy mô rót vốn vào Việt Nam hoặc chuyển hướng sang thị trường khác có khả năng hiện thực hóa kỳ lân nhanh và bền vững hơn.

Cái vòng luẩn quẩn giữa kỳ vọng định giá – không đạt kỳ vọng – giảm niềm tin thị trường chính là một rào cản tâm lý và chiến lược rất lớn. Nếu hệ sinh thái không sớm điều chỉnh tiêu chuẩn đánh giá thành công theo hướng thực tế, ổn định và có tầm nhìn dài hạn, thì giấc mơ kỳ lân sẽ tiếp tục bị trì hoãn – không phải vì thiếu tài năng, mà vì thiếu kỷ luật tài chính và chiến lược phù hợp với chu kỳ phát triển bền vững.

5. Thiếu hệ sinh thái hỗ trợ nghiên cứu sâu

Nền tảng để hình thành kỳ lân công nghệ không chỉ dựa vào ý tưởng và vốn đầu tư, mà còn cần một hệ sinh thái hỗ trợ mạnh mẽ từ nghiên cứu và phát triển (R&D). Tại Việt Nam, đây chính là mắt xích yếu nhất trong chuỗi đổi mới sáng tạo. 

Phần lớn các trường đại học và viện nghiên cứu chưa trở thành trung tâm chuyển giao công nghệ hiệu quả, dẫn đến tình trạng “nghiên cứu nằm trong ngăn kéo”, không được thương mại hóa. Thiếu liên kết giữa giới học thuật và khối doanh nghiệp khiến các startup công nghệ khó tiếp cận nền tảng khoa học có chiều sâu để phát triển công nghệ lõi độc quyền – yếu tố quyết định khả năng vươn tầm quốc tế và định giá cao.

Ngoài ra, các quỹ đầu tư thiên thần và hạ tầng hỗ trợ giai đoạn sớm như vườn ươm công nghệ, không gian làm việc chung chuyên biệt cho startup công nghệ cao, hoặc chương trình hỗ trợ khởi nghiệp từ các bộ ngành vẫn hoạt động manh mún, thiếu tính kết nối và chiều sâu. 

Trong khi các quốc gia như Hàn Quốc, Singapore, Israel đã định hình được mạng lưới R&D – doanh nghiệp – đầu tư thành một hệ sinh thái khép kín, thì Việt Nam vẫn trong giai đoạn manh nha và thiếu cơ chế điều phối tổng thể.

Điều này dẫn đến hệ quả lâu dài: các startup Việt thường chọn cách “ứng dụng lại” công nghệ sẵn có thay vì tạo ra công nghệ mới, khiến chuỗi giá trị đổi mới bị rút ngắn và không tạo được lợi thế cạnh tranh bền vững. Nếu không sớm đầu tư vào các trung tâm nghiên cứu độc lập, tăng cường vai trò của đại học và kích hoạt các cơ chế chuyển giao công nghệ cụ thể, thì giấc mơ kỳ lân Việt rất khó trở thành hiện thực trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ toàn cầu ngày càng khốc liệt.

Kết luận: Đường dài cho kỳ lân Việt – Cần đổi tư duy trước khi gọi vốn

Việt Nam không thiếu khát vọng hay tài năng để tạo ra những doanh nghiệp kỳ lân mới. Thế nhưng, trong suốt thời gian sau 2021, bài toán “giải mã kỳ lân” không còn chỉ nằm ở việc gọi thêm vốn, mà là cần một cuộc lột xác toàn diện từ tư duy chiến lược đến cấu trúc nội tại của startup. 

Không có mô hình kinh doanh đột phá, không có công nghệ lõi, không có năng lực quản trị theo chuẩn IPO và không có hệ sinh thái chuyển giao tri thức – thì không một nguồn vốn nào đủ sức nâng doanh nghiệp lên định giá 1 tỷ USD một cách bền vững.

Vì vậy, thay vì chạy theo những vòng gọi vốn giá trị lớn và danh xưng kỳ lân, các nhà sáng lập cần tập trung vào xây dựng nền móng vững chắc: Sản phẩm có giá trị thật, chiến lược thị trường rõ ràng, năng lực nội tại mạnh mẽ và mô hình tài chính đủ sức hấp thụ vốn lớn. Quan trọng hơn, hãy nhìn nhận lại tiêu chuẩn thành công – không còn đo bằng mức định giá trong ngắn hạn, mà là khả năng duy trì tăng trưởng bền vững, minh bạch, mở rộng thị trường và hướng đến IPO hiệu quả.

Bài viết này được thực hiện bởi HALO BIZ – đơn vị tiên phong đồng hành cùng các nhà sáng lập và chủ doanh nghiệp trong hành trình từ khởi nghiệp đến gọi vốn chiến lược, IPO thành công. Nếu bạn muốn phát triển công ty theo cấp số nhân, sở hữu bản đồ kỳ lân riêng của mình, hãy bắt đầu bằng một tư duy đúng và một chiến lược đủ mạnh – cùng HALO BIZ “Giải Mã Kỳ Lân” cho riêng bạn.

Đặc biệt “Giải Mã Kỳ Lân và IPO ” ra đời – như một lời giải, giúp doanh nghiệp gỡ rối tư duy. Một khoá học chiến lược hướng dẫn gọi vốn, xây dựng mô hình tăng trưởng và IPO. 

Nếu bạn từng loay hoay khi gọi vốn, lúng túng trước nhà đầu tư, hay chưa rõ đâu là con đường ngắn nhất để đưa doanh nghiệp mình vươn ra công chúng – thì đây chính là bước ngoặt dành cho bạn. ‘Giải Mã Kỳ Lân & IPO’ không chỉ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt chiến lược, mà còn trang bị tư duy tỷ phú, công cụ đòn bẩy tài chính và lộ trình IPO được chính những người trong cuộc thực hiện. Đây là cơ hội để bạn tăng tốc, bứt phá, và xây dựng một doanh nghiệp tăng trưởng theo cấp số nhân.

Cơ hội kết nối với nhà đầu tư, cố vấn cấp cao và hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ tất cả gói gọn trong một chương trình. Đừng đợi đến khi đối thủ của bạn gọi vốn thành công hãy là người đi trước!

[ĐĂNG KÝ NGAY – NHẬN SUẤT THAM DỰ MIỄN PHÍ]