Mỗi năm có hàng nghìn startup gọi vốn thành công nhưng không ít trong số đó đã phải cay đắng đóng cửa chỉ sau vài tháng. Nguyên nhân không phải vì sản phẩm kém hay thị trường khó khăn, mà từ chính sai lầm trong quản trị tài chính nội bộ: Kế toán 2 sổ. Tưởng như một thủ thuật giúp thu hút đầu tư nhanh chóng nhưng kế toán 2 sổ lại là “cái bẫy” nghiêm trọng khiến startup mất niềm tin, đánh mất cơ hội phát triển và cuối cùng phải ngậm ngùi rời khỏi thị trường.
Bài viết này HALOBIZ sẽ phân tích sâu hơn nỗi đau mà startup phải đối mặt, đồng thời đưa ra những giải pháp thiết thực giúp doanh nghiệp tránh xa “con đường chết” này.
1. Kế toán 2 sổ là gì và tại sao nhiều startup mắc sai lầm?
Kế toán 2 sổ là hành vi ghi chép cùng một giao dịch tài chính trên hai hệ thống kế toán riêng biệt – một dành cho cơ quan quản lý nhà nước như thuế, và một để trình bày với nhà đầu tư. Ở sổ báo cáo thuế, doanh thu và lợi nhuận thường bị giảm thấp để tránh nghĩa vụ thuế cao. Trong khi đó, sổ báo cáo với nhà đầu tư lại được “làm đẹp” bằng cách tăng trưởng doanh số, lợi nhuận và quy mô hoạt động để tạo ấn tượng về một doanh nghiệp hấp dẫn, đáng để rót vốn.
Nhiều startup Việt Nam mắc sai lầm này bởi 3 nguyên nhân chủ yếu. Thứ nhất, áp lực gọi vốn khiến nhà sáng lập dễ bị cuốn vào “tư duy ngắn hạn”, đánh đổi tính minh bạch để đạt được thỏa thuận tài chính nhanh. Thứ hai, hệ thống kế toán nội bộ còn sơ khai, không phân tách rạch ròi giữa quản trị và báo cáo thuế, dẫn tới việc chỉnh sửa dữ liệu dễ dàng và khó bị phát hiện nội bộ. Thứ ba, nhiều doanh nghiệp chưa hiểu rõ hệ lụy pháp lý và tài chính từ hành vi này, xem đó chỉ là “mẹo” tài chính chứ không phải gian lận.
Kế toán 2 sổ không chỉ là hành vi vi phạm đạo đức kinh doanh mà còn khiến doanh nghiệp đối mặt nguy cơ mất toàn bộ uy tín với nhà đầu tư – vốn là tài sản vô hình quan trọng nhất của startup. Khi nhà đầu tư phát hiện có hai bộ sổ, niềm tin bị xóa sổ ngay lập tức, và startup rất khó để quay trở lại thị trường vốn. Trong kỷ nguyên hậu COVID, nhà đầu tư ngày càng siết chặt thẩm định và ưu tiên minh bạch – khiến kế toán 2 sổ trở thành “chiêu cũ” lỗi thời nhưng vẫn đầy rủi ro mà startup cần tuyệt đối tránh xa.
2. Dấu hiệu nhận biết
Kế toán 2 sổ dù được ngụy trang kỹ lưỡng nhưng vẫn để lại nhiều dấu vết dễ bị các nhà đầu tư chuyên nghiệp phát hiện trong quá trình thẩm định tài chính. Dấu hiệu đầu tiên và rõ ràng nhất là sự chênh lệch lớn giữa báo cáo thuế và báo cáo tài chính trình bày cho nhà đầu tư. Sự bất nhất trong doanh thu, lợi nhuận hoặc chi phí sẽ tạo ra nghi ngờ ngay lập tức, nhất là khi startup khai thuế ở mức thấp nhưng lại công bố tốc độ tăng trưởng “phi mã” trong các buổi pitching.
Thứ hai, startup thường xuyên trình bày các báo cáo tài chính “đẹp một cách bất thường”, chẳng hạn doanh thu tăng gấp đôi sau một quý nhưng lợi nhuận vẫn bằng 0, hoặc dòng tiền hoạt động luôn dương nhưng không có hoạt động tài chính cụ thể giải thích. Những điểm bất hợp lý này sẽ nhanh chóng bị phát hiện khi nhà đầu tư đối chiếu với dữ liệu dòng tiền, chứng từ gốc hoặc so sánh ngang với các startup cùng ngành.
Thứ ba, chi tiêu vận hành không tương ứng với mức tăng trưởng công bố. Ví dụ, startup tuyên bố mở rộng thị phần toàn quốc trong 3 tháng nhưng lại không có chi phí marketing, logistics hay nhân sự tương ứng. Những điểm phi lý này thường bị “bóc trần” khi nhà đầu tư yêu cầu kiểm tra hóa đơn, giao dịch ngân hàng hoặc hợp đồng đối tác.
Ngoài ra, startup né tránh cung cấp dữ liệu nguyên bản, thường trì hoãn việc chia sẻ báo cáo kiểm toán hoặc liên tục thay đổi kế toán trưởng trong thời gian ngắn cũng là những chỉ báo đỏ. Nhà đầu tư hiện nay thường có đội ngũ kiểm toán nội bộ hoặc chuyên gia tài chính có thể truy vết sâu, từ đó phát hiện dấu hiệu “làm số” trong vòng chưa đến một tuần. Trong bối cảnh thị trường đầu tư thắt chặt, chỉ cần một nghi ngờ về kế toán 2 sổ cũng đủ khiến một vòng gọi vốn sụp đổ ngay lập tức.
3. Hậu quả nghiêm trọng từ kế toán 2 sổ đối với startup vừa gọi vốn
Việc sử dụng kế toán hai sổ – một sổ nội bộ để che giấu doanh thu, chi phí thực tế và một sổ để trình bày với cơ quan chức năng hoặc nhà đầu tư – là hành vi không chỉ sai trái về mặt đạo đức mà còn dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về mặt pháp lý và uy tín cho doanh nghiệp, đặc biệt là đối với các startup vừa hoàn tất vòng gọi vốn.
Trước hết, niềm tin từ nhà đầu tư là tài sản vô hình nhưng vô cùng quan trọng đối với một startup. Khi hành vi kế toán hai sổ bị phát hiện, nhà đầu tư hiện tại không chỉ mất niềm tin mà còn có thể yêu cầu rút vốn, đồng thời truyền thông tin tiêu cực tới các nhà đầu tư tiềm năng. Điều này có thể khiến quá trình gọi vốn trong tương lai bị “đóng băng” hoàn toàn.
Thứ hai, về mặt pháp lý, doanh nghiệp có thể bị cơ quan thuế xử phạt hành chính nặng, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có dấu hiệu gian lận có tổ chức. Với các startup còn non trẻ, chỉ một khoản phạt thuế cũng có thể khiến dòng tiền bị gián đoạn nghiêm trọng, dẫn tới nguy cơ phá sản.
Thứ ba, thương hiệu doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề. Trong bối cảnh mạng xã hội phát triển, bất kỳ scandal tài chính nào cũng lan truyền rất nhanh. Khách hàng sẽ mất lòng tin, đối tác sẽ ngừng hợp tác. Điều này giết chết cơ hội mở rộng thị trường, phát triển sản phẩm – những yếu tố sống còn với một startup.
Một ví dụ cụ thể là một startup công nghệ Việt Nam, từng nhận 2 triệu USD từ nhà đầu tư Mỹ trong vòng Seed. Sau khi hoàn tất gọi vốn và bắt đầu triển khai sản phẩm, hành vi kế toán hai sổ bị phát hiện chỉ trong vòng 2 tháng. Kết quả, toàn bộ hoạt động bị đóng băng, doanh nghiệp phải tuyên bố phá sản, nhà sáng lập không chỉ mất danh tiếng mà còn bị cấm gọi vốn trong 5 năm theo quy định từ phía nhà đầu tư. Đây là bài học đắt giá cho bất kỳ nhà sáng lập nào nghĩ rằng “lách luật” là cách sinh tồn trong giai đoạn đầu khởi nghiệp.
4. Startup cần làm gì để tránh rơi vào bẫy kế toán 2 sổ?
Việc lỡ tay rơi vào “bẫy kế toán hai sổ” không chỉ là lỗi về nghiệp vụ mà còn thể hiện một tư duy điều hành thiếu minh bạch – điều tối kỵ trong mắt nhà đầu tư chuyên nghiệp. Để bảo vệ uy tín và nâng cao khả năng gọi vốn thành công, startup cần áp dụng ngay những biện pháp thiết thực sau:
Xây dựng hệ thống kế toán minh bạch, chính xác từ ngày đầu thành lập
Dù quy mô còn nhỏ, startup cũng cần thiết lập hệ thống kế toán theo chuẩn mực, minh bạch và có khả năng mở rộng. Điều này bao gồm việc sử dụng phần mềm kế toán uy tín, phân công nhân sự có chuyên môn phụ trách tài chính và thường xuyên rà soát các dòng tiền ra vào. Một hệ thống minh bạch từ gốc rễ sẽ giúp doanh nghiệp luôn sẵn sàng trước các vòng gọi vốn, kiểm toán hoặc thẩm định từ nhà đầu tư.
Thuê kiểm toán độc lập định kỳ để xác nhận số liệu tài chính
Thay vì để mọi thứ chỉ do nội bộ nắm giữ, startup nên hợp tác với các đơn vị kiểm toán độc lập – ít nhất mỗi năm một lần – để xác thực tính chính xác và minh bạch trong báo cáo tài chính. Đây là một tín hiệu rất tích cực khi tiếp xúc với nhà đầu tư, cho thấy doanh nghiệp không ngại “mở sổ” và luôn trung thực trong cách quản lý tài chính.
Công bố thông tin minh bạch với nhà đầu tư từ giai đoạn đầu
Từ khi bắt đầu tìm hiểu, startup nên chủ động cung cấp các số liệu tài chính, báo cáo vận hành và dòng tiền một cách minh bạch, rõ ràng. Việc cởi mở và nhất quán trong công bố thông tin không chỉ giúp quá trình gọi vốn diễn ra suôn sẻ mà còn tạo dựng niềm tin chiến lược lâu dài giữa nhà đầu tư và nhà sáng lập.
Theo các chuyên gia tài chính từ Deloitte, minh bạch luôn là yếu tố quan trọng hàng đầu để startup có thể gọi vốn bền vững và tăng trưởng lâu dài.
Kế toán 2 sổ là “con dao hai lưỡi” tưởng chừng sẽ giúp startup nhanh chóng gọi vốn, nhưng thực tế sẽ khiến doanh nghiệp sụp đổ chỉ trong thời gian ngắn. Để có thể gọi vốn an toàn và hiệu quả, startup cần đảm bảo sự minh bạch, trung thực ngay từ ban đầu.
HALOBIZ luôn đồng hành, cung cấp các dịch vụ tư vấn minh bạch tài chính giúp startup gọi vốn thành công và bền vững. Hãy để HALOBIZ giúp bạn vững bước trên hành trình phát triển doanh nghiệp.
Đặc biệt “Giải Mã Kỳ Lân và IPO ” ra đời – như một lời giải, giúp doanh nghiệp gỡ rối tư duy. Một khoá học chiến lược hướng dẫn gọi vốn, xây dựng mô hình tăng trưởng và IPO.
Nếu bạn từng loay hoay khi gọi vốn, lúng túng trước nhà đầu tư, hay chưa rõ đâu là con đường ngắn nhất để đưa doanh nghiệp mình vươn ra công chúng – thì đây chính là bước ngoặt dành cho bạn. ‘Giải Mã Kỳ Lân & IPO’ không chỉ giúp bạn tháo gỡ những nút thắt chiến lược, mà còn trang bị tư duy tỷ phú, công cụ đòn bẩy tài chính và lộ trình IPO được chính những người trong cuộc thực hiện. Đây là cơ hội để bạn tăng tốc, bứt phá, và xây dựng một doanh nghiệp tăng trưởng theo cấp số nhân.
Cơ hội kết nối với nhà đầu tư, cố vấn cấp cao và hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ tất cả gói gọn trong một chương trình. Đừng đợi đến khi đối thủ của bạn gọi vốn thành công hãy là người đi trước!
[ĐĂNG KÝ NGAY – NHẬN SUẤT THAM DỰ MIỄN PHÍ]
